رمز و راز ترور رزم آرا

شاهد توحیدی:

علی رزم آرا در شب عید قربان سال ۱۲۸۰ در محله سرچشمه تهران به دنیا آمد. افزوده شدن عبارت حاج به ابتدای اسم به خاطر تولد در شب عید قربان بود.

روایت رسمی از ترور در مجلس ختم این طور نگاشته شده است که ۱۶ اسفند ۱۳۲۹ خورشیدی مجلس ختم آیت‌الله فیض قمی از بزرگان حوزه علمیه قم بود و نخست‌وزیر هم از باب احترام حضور هرچند کوتاه مدت در این مراسم را در برنامه روزانه خود قرار داده بود.

جمعیت فدائیان اسلام به واسطه رویکرد رزم‌آرا در زمینه نفت که مبتنی بر مخالفت با ملی شدن بود و با این استدلال که او به وابستگی کشور دامن می‌زند و می‌خواهد ایران را به دامان انگلیس بیاندازد، تصمیم به اعدام انقلابی او گرفته بودند. خبر حضور رزم‌آرا در مجلس ختم آیت‌الله فیض که رسید از طرف فدائیان بهترین فرصت تشخیص داده شد. خلیل طهماسبی از اعضای فدائیان اسلام هنگامی که رزم‌آرا وارد صحن مسجد سلطانی شد از پشت او را هدف قرار داد و با شلیک سه گلوله به قتل رساند.

 رزم‌آرا در هنگام ترور از طرف اسدالله علم مشاور محمدرضا پهلوی همراهی می‌شد، همراهی جنجال‌برانگیزی که زمینه‌ساز برخی گمانه‌زنی‌های بعدی شد. خلیل طهماسبی بعد از سوءقصد بازداشت شد اما چندی بعد با تصویب ماده واحده‌ای از طرف نمایندگان نزدیک به جبهه ملی در مجلس شورای ملی که بر خیانت علی رزم‌آرا و حمایت او از اجانب بر ملت ایران صحه می‌گذاشت، بی‌گناه تشخیص داده شده و از زندان آزاد شد.

معروف است که اولا رزم آرا از طرف دولت انگلیس به محمدرضا پهلوی تحمیل شده بود و همچنین قصد کودتا و کشتن محمدرضا پهلوی را داشت. به دلیل اخیر از دیرباز پژوهشگران تاریخ سیاسی معاصر شخص محمد رضا را در ترور رزم‌آرا متهم دانسته‌اند. 

به نظر می‌رسد که رزم‌آرا در روز ترورش قصد رفتن به مسجد شاه را نداشته و اسدالله علم او را با خود به مسجد برده است. امیر اسد اللّه علم نماینده‌ شخص محمدرضا پهلوی و به عبارت واضح‌تر، جاسوس‌ وی در دولت رزم‌آرا بود. وی در جریان ترور رزم‌آرا در ۱۶ اسفند ۱۳۲۹ خورشیدی نقش اسرارآمیزی بازی کرد که از زوایای تاریک زندگی سیاسی او است. شواهد و قرائن زیادی وجود دارد که از وجود توطئه‌ای از طرف دربار برای‌ قتل رزم‌آرا حکایت می‌کند و علم در اجرای نقشه دربار، نقش مهمی بر عهده‌ داشته است.

برخی مورخان مرور رویکرد و موضع ملی‌گرایان نسبت به عملکرد رزم‌آرا در دوران نخست‌وزیری را با نقل جمله‌ای از محمد مصدق نماینده شاخص ملی‌گرایان در مجلس شورای ملی خطاب به رزم‌آرا در جلسه هشتم تیر ۱۳۲۹ خورشیدی همراه می‌کنند. جایی که محمد مصدق با عصبانیت به سخنان نخست‌وزیر تاخته و گفت: به وحدانیـّت حق، خون می‌کنیم! خون می‌کنیم، می‌زنیم و کشته می‌شویم! اگر شما نظامی هستید، من از شما نظامی‌ترم. می‌کُشم! در همین مجلس شما را می‌کشم.

صراحت مصدق در این مقطع در مواجهه با رفتارهای سیاسی رزم‌آرا بسیاری را به این نتیجه می‌رساند که ملی‌گرایان از ترور رزم‌آرا حمایت می‌کرده‌اند. موضوعی که از طرف برخی چهره‌های شاخص فدائیان نیز مورد تایید قرار گرفته است.

حاج مهدی عراقی در کتاب ناگفته‌ها از تشکیل جلسه‌ای با حضور نواب صفوی رهبر فدائیان و تمامی اعضای مرکزیت جبهه ملی جز مصدق که به سبب بیماری حضور نیافته بود، پیش از ترور رزم‌آرا و پس از بالا گرفتن شایعات درباره تلاش نخست‌وزیر برای کودتا و انحلال مجلس سخن می‌گوید.

برخی هواداران فرضیه دخالت دربار در ترور رزم‌آرا از طرح این ادعا که اسدالله علم با کشاندن نخست‌وزیر به مسجد شاه مقدمات ترور را فراهم آورد، گذر کرده و حتی از شلیک گلوله از طرف محافظان رزم‌آرا به دستور دربار سخن می‌گویند. از جمله این افراد منوچهر رزم‌آرا برادر نخست‌وزیر ترور شده است.

چگونگي ترور رزم آرا از زبان خليل طهماسبی عضو گروه فدائيان اسلام

‌خليل طهماسبي كه در16 اسفند سال 1329 (هفتم مارس 1951)  رزم آرا نخست وزير وقت را در مسجد سلطاني (مسجد شاه واقع در منطقه بازار تهران) ترور كرده بود پس از تصويب قانون معاف شدنش از مجازات، در روز (28 آبان سال 1331_18 نوامبر 1952) در مصاحبه با مطبوعات اظهارداشت:

خيانت رزم آرا به وطن، بر ما (گروه فدائيان اسلام)  محرز شده بود و من برانداختن او را برعهده گرفتم.  پيش از انجام ترور،

خانواده ام را از محل سكونتشان نقل مكان دادم زيرا اطمينان داشتم كه پس از رويداد، آنان را زجر و شكنجه مي دادند.

 شب قبل از آن به خانه نرفتم و روز حادثه به مسجد رفتم كه قرار بود رزم آرا براي شركت در مراسم ترحيم آيت الله فيض قمی

 به آنجا بيايد.  هنگام ورود رزم آرا به مسجد، ماموران انتظامي مردم را از مسير او دور ساختند. يک مامور پليس مرا براي دور شدن هل داد و دست بر سينه ام گذاشت.دستش به سلاح كمري من كه در جيب بغل بود خورد ولي متوجه آن نشد.

 من همچنان در صف اول بودم كه رزم آرا به سه قدمي ام رسيد و رد شد كه به سويش دويدم و سه گلوله به او زدم. گلوله چهارم در لوله تپانچه گير كرد ماموران بر سرم ريختند و مرا كه قصد مقاومت نداشتم زير مشت و لگد قرار دادند كه از حال رفتم و تا دو روز چيزي نفهميدم… پس از آن، نگراني من از اين بود كه رزم آرا زنده مانده باشد و ديكتاتور شود كه روز بعد با اخباري كه به گوشم رسيد اين نگراني ام رفع شد.

من خودم را آماده مردن كرده بودم و باكي از اعدام شدن نداشتم و حتي جملاتي را كه مي خواستم زير چوبه دار بگويم در ذهن آماده كرده بودم. در زندان بودم كه ملت پيروز شد و نمايندگان آن (مجلس)  مرا از مجازات معاف و آزاد كردند.

با اين كه طهماسبي طبق قانون مصوب مجلس از مجازات معاف شده بود، پس از سوء قصد به جان حسين علاء در همان مسجد او و چند عضو ديگر گروه فدائيان اسلام ازجمله نواب صفوی (رئيس گروه) را گرفتند و اعدام كردند.

حسين علاء نخست وزير وقت 25 آبان 1334 در مجلس ترحيم مصطفي كاشاني نماينده مجلس و پسر آيت الله كاشاني كه همان هفته درگذشته بود مورد حمله مظفر ذوالقدر از فدائيان اسلام قرارگرفت ولي گلوله در لوله سلاح گير كرد و ذوالقدر سلاح را بر سر علاء زد كه مجروح شد…

علل و عوامل مختلفی برای ترور حاجعلی رزم آرا نقش داشته و از آن بهره می بردند و ممکن است جملگی این عوامل باعث قتل نخست وزیر شده باشد. اما همواره ماجرای ترور رزم آرا از جذاب ترین و در عین حال پیچیده ترین اتفاقات تاریخ معاصر است که در  کتاب های زیادی درباره آن توضیح داده شده است.