آموزش‌های مهارتی در ایران با تأکید بر الزامات چارچوب صلاحیت حرفه‌ای اروپا (EQF)

عملکرد متولیان مهارت‌آموزی؛ مسیر طی‌شده چگونه بوده است؟

در سال‌های گذشته، سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور و دیگر نهادهای آموزشی همچون دانشگاه علمی-کاربردی، آموزشگاه‌های آزاد، برخی واحدهای دانشگاه فنی و کاردانش مدارس، مسئولیت آموزش‌های مهارتی را بر عهده داشته‌اند. با وجود برخی اقدامات قابل احترام از جمله گسترش مراکز آموزشی، تدوین استانداردهای شغلی و راه‌اندازی دوره‌های کوتاه‌مدت، اما باید اذعان داشت که عملکرد کلی نظام مهارتی کشور هنوز نتوانسته منجر به یک تحول واقعی و پایدار شود.

خروجی آموزش‌ها اغلب با نیاز بازار کار منطبق نیست، و ارتباط میان مراکز آموزشی و صنایع بسیار ضعیف است.

فاصله ما با کشورهای توسعه‌یافته چقدر است؟

در کشورهای توسعه‌یافته‌ای مانند آلمان، سوئیس، اتریش، فنلاند، کره جنوبی و سنگاپور، آموزش مهارتی در بستر یک نظام منسجم، هدفمند و استاندارد شکل می‌گیرد. در این کشورها، مدل‌هایی نظیر آموزش دوگانه (Dual System) که شامل آموزش نظری در کنار آموزش عملی در محیط کار است، باعث پیوند مؤثر بین آموزش و اشتغال شده‌اند.

در مقابل، در ایران همچنان مهارت‌آموزی به عنوان یک “جایگزین تحصیلی” تلقی می‌شود، نه به عنوان بخشی راهبردی از اقتصاد و توسعه انسانی. فاصله ما با استانداردهای بین‌المللی، به‌ویژه چارچوب صلاحیت حرفه‌ای اروپا (EQF)، از حیث محتوا، ارزیابی، سطح‌بندی، گواهی‌نامه‌دهی و تطبیق‌پذیری، چشمگیر و قابل توجه است.

 چارچوب صلاحیت حرفه‌ای اروپا (EQF)؛ الگویی برای آینده مهارت در ایران

EQF یا European Qualifications Framework، چارچوبی هشت‌سطحی است که با هدف استانداردسازی صلاحیت‌های حرفه‌ای در سطح اتحادیه اروپا تدوین شده است و کشورهای دیگر نیز از آن الگو می‌گیرند. مهم‌ترین الزامات این چارچوب به شرح زیر است:

الزامات اصلی EQF:

سطح‌بندی مهارت‌ها و صلاحیت‌ها (از سطح 1 تا 8) بر اساس:

۱.دانش (Knowledge)

۲.مهارت (Skills)

۳.شایستگی (Competence)

۴.تمرکز بر خروجی یادگیری (Learning Outcomes) به‌جای صرف آموزش حضوری

۵.قابلیت مقایسه و انتقال صلاحیت‌ها در میان کشورهای مختلف

۶.ارتباط مستقیم بین مهارت‌آموزی و بازار کار

۷.ارزیابی شایستگی‌محور و مبتنی بر عملکرد واقعی

۸.صدور گواهی‌نامه‌های قابل تطبیق با نظام‌های بین‌المللی و مهاجرت شغلی

استفاده از الگوی EQF در ایران می‌تواند موجب تحول در ساختار آموزش فنی و حرفه‌ای، ارتقاء کیفیت آموزش‌ها، افزایش اعتبار مدارک، و فراهم‌سازی زمینه‌های ورود نیروهای ماهر ایرانی به بازارهای کار جهانی شود.

بایدها و  نبایدهای آموزش مهارتی در ایران

بایدها:

۱.هم‌راستاسازی نظام مهارت با الزامات EQF و چارچوب‌های بین‌المللی

۲.طراحی مسیر یادگیری بر اساس سطوح صلاحیت شغلی با تمرکز بر نتایج یادگیری

۳.پیوند جدی آموزش مهارتی با صنعت، شرکت‌ها و بازار واقعی

۴.حمایت از کارآفرینی مهارتی، مشاغل خانگی و اقتصاد دانش‌بنیان

۵.سرمایه‌گذاری برای تربیت مربیان حرفه‌ای با استانداردهای روز

نبایدها:

۱.تکرار دوره‌های ناکارآمد بدون ارزیابی نتایج واقعی

۲.بی‌توجهی به ارزیابی عملکرد مهارتی و تمرکز صرف بر حضور در کلاس

۳.نادیده‌گرفتن اهمیت سطح‌بندی صلاحیت‌ها در طراحی دوره‌ها

۴.تفکیک غیرمنطقی آموزش عمومی و مهارتی

۵.انحصارگرایی در صدور گواهی‌نامه‌ها و عدم اعتبار بین‌المللی آن‌ها

 چالش‌های موجود

الف.عدم انطباق آموزش‌های مهارتی با مشاغل روز

ب.نبود نظام سطح‌بندی و ارزشیابی براساس شایستگی‌ها

ج.نبود مسیر ارتقاء تحصیلی برای مهارت‌آموزان

ه.فقدان زیرساخت‌های مدرن (کارگاه‌های دیجیتال، شبیه‌ساز، واقعیت افزوده)

و.کم‌توجهی به مهارت‌های نرم و بین‌رشته‌ای (ارتباط، حل مسئله، مدیریت پروژه)

 راهکارهای پیشنهادی

۱.ایجاد نظام ملی صلاحیت حرفه‌ای منطبق با EQF و قابل استفاده برای تطبیق گواهی‌ها در سطح جهانی

۲.تشکیل بانک ملی مشاغل آینده و پیوند آموزش‌های مهارتی با نیازهای آتی بازار

۳.صدور گواهی‌نامه‌های مهارتی قابل ترجمه و تطبیق با نهادهای بین‌المللی

۴.ارتباط پایدار میان نظام آموزشی و صنعت از طریق آموزش دوگانه

ایجاد مرکز ملی شایستگی و مهارت‌آزمایی با امکان صدور گواهی مهارت مستقل از دوره آموزشی

دکتر حسین چناری-متخصص مدیریت آموزشی