آيت الله سيستاني؛ ايراني ترين مرجع تقليد بیرون از ایران

 اين را اگر بگذاريد در كنار برخي  از روحانيون درون جامعه امروز  ايران كه متاسفانه، بر مبناي يك تفسير تنگ نظرانه از دين داري و امت گرايي،  همه نشانه هاي فرهنگ و هويت ايراني را، فرونهاده اند، متوجه خواهيد شد كه بحث از چه پديده متفاوتي در ميان است؛ آيت الله سيستاني  

13 مرداد، زاد روز آيت الله سيد علي سيستاني، يكي از متنفذترين و متفاوت ترين مراجع تقليد شيعيان معاصر و چه بسا، قرون اخير است. او در سال 1309 در مشهد متولد و امروز 94 ساله شد. پدرش از سادات حسيني خراسان و مادرش از تركان اهل آذربايجان است.

 سيستاني علاقه اي رسمي به سياست نشان نمي دهد و از به حضور پذيرفتن مقامات سياسي پرهيز مي كند و با پذيرش مناصب سياسي و حكومتي از سوي روحانيون شيعه، موافقتي ندارد اما در عين حال و به گفته يكي از روزنامه نگاران او « سياسي ترين مرجع تقليد غيرسياسي جهان است». بطوريكه در عراق بعد از سقوط صدام، هيچ حزب و گروه سياسي اعم از شيعه و سني و كرد و مسيحي، بدون اجازه او، آب نمي خورند.

در حاليكه اين آيت الله كهنسال به نفوذ و اقتدار علمي و سياسي و اخلاقي شهره است، اما بركشيدن و گسترش نفوذ خاندان سيستاني به دست يكي از ضعيف ترين و كم اقتدارترين حاكمان ايران، يعني شاه سلطان حسين صفوي انجام شد كه جد او سيد محمد حسيني را به عنوان شيخ الاسلام از مشهد به سيستان فرستاد و اين خاندان از آن زمان به سيستاني مشهور شدند. 

سيدعلي سيستاني تا سال 1327 در مشهد و قم به تحصيل علوم رايج حوزوي پرداخت و از سال 1330 به نجف رفت و تبديل به يكي از شاگردان برجسته مرجع تقليد وقت آيت الله ابوالقاسم خويي شد و از معدود روحانيوني بود كه از او اجازه اجتهاد كتبي دريافت كرد. در سال 1339 به مشهد بازگشت اما يكسال بعد مجددا به نجف رفت و شروع به تدريس كرد و ماند.   

ساحت و مكتب علمي آيت الله سيستاني موضوع اين نوشته نيست، اما بطور كلي در زمره علماي مكتب اصولي شيعه  قرار مي گيرد و از در آميختن آن با مكاتب عرفاني اجتناب كرده است و بطور خاص مكتب عرفاني ابن عربي كه مورد علاقه عجيب آيت الله خميني(ه) بود را از اساس قبول ندارد.

شروع مرجعيت سيستاني با نمازه او بر جنازه آيت الله خويي آغاز شد و تا امروز ادامه يافته است. سيستاني در دوران خفقان حزب بعث، فعاليت سياسي خاصي انجام نداد اما با سقوط صدام و شروع درگيري هاي داخلي عراق، به گروههاي سياسي شيعه توصيه كرد كه نوري مالكي را كنار بگذارند و نخست وزير ديگري در تعامل با ديگر گروههاي كرد و سني عراق انتخاب كنند. اقدامي كه از نزاع خونين و دامنه دار شيعه و سني در عراق كاست. آخرين دخالت نجات بخش او در عرصه سياست عراق، اعلام حكم جهاد براي پيشگيري از سقوط عنقريب اين كشور به دست داعش بود كه با پيشروي برق آسا، بسياري از شهرها را اشغال كرده بودند.

در باره نفوذ كلام و راز محبوبيت آيت الله سيستاني در عراق، مطالب زيادي گفته شده است. چند سال پيش يكي از فرزندان آيت الله منتظري ادعا كرده بود كه بعد از سقوط صدام، پدرم به مراجع عراق نامه نوشته و ضمن ارجاع آنان به تجربه ايران، خواسته بود كه از در آميختن مذهب شيعه با نظام سياسي آينده عراق پرهيز كنند. هر چند نمي توان چنين تجربه هايي را بر رويكرد مراجع عراق به سياست، بي تاثير دانست اما رفتار مدبرانه آيت الله سيستاني بايد چيزي فراتر از اين باشد و بخش اعظمي از اين بينش و نگرش، يقينا به معرفت شناسي ديني و تاملات فكري خود او مربوط مي شود.

سيستاني با آنكه مرجعي مسلم است اما دفاترش را از بكارگيري عنوان آيت الله و انتشار و نصب تصاويرش در اماكن دولتي و حتي عمومي و سر در مساجد منع كرده است. هيچ مقام غربي را به حضور نمي پذيرد اما در تله غرب ستيزي و ستيز با مدرنتيه نيز گرفتار نيامده است. از صدور فتاوي شاذ و طاقت فرسا و مخل آرامش جامعه و نيز از تقابل با پديده هاي مدرن و كمتر شناخته، مثل شركت هاي هرمي و بازاريابي شبكه اي و رمزارزها و هوش مصنوعي و موسيقي و غيره نفيا و اثباتا پرهيز كرده است. در عوض وقتي فتواي جهاد صادر كرد، تاكيد داشت كه حتي عليه زنان و اسراي داعش، از اصول اخلاقي عبور نكنند

سيستاني با آنكه مقلدان زيادي در ايران و هند و بحرين و پاكستان دارد اما دخالت چنداني در امورات سياسي اين كشورها ندارد. در دورن عراق هم، نه حامي هميشگي و نه اپوزيسيون دائمي دولت مستقر است. در نزاع ميان جامعه معترض و دولت مستقر اغلب جانب جامعه را گرفته است و حتي دراعتراضات  آبان ماه سال 1398 شيعيان عراق عليه دولت، اعتراض به فساد را حق مردم دانست، كشته شدگان را شهيد ناميد و نخست وزير وقت ( عادل المهدي) را به خاطر مسئوليت در كشتار معترضان، دعوت به كناره گيري كرد. از نظر او مشروعيت حكومت بي واسطه از آن مردم است كه از طريق ابراز انتخابات آزاد محقق مي شود

در مجموع، سيستاني مرجعيت شيعه را تبديل به بخشي از جامعه مدني كرده است و به قول نهج البلاغه اي كه اين روزها مسعود پزشكيان مي خواند، اكنون سيستاني و مردم و خدا در يكسو قرار دارند و در سوي ديگر، حكومت و دولت و قواي مجريه و قهريه عراق ايستاده اند. معلوم است كه اين وزنه به نفع مردم سنگيني مي كند.

 زاهد کشوری بدم صاحب منبری بدم

کرد قضا دل مرا عاشق و کف زنان تو