آیا باید نگران مصرف آب در کارخانه‌های فولاد باشیم؟

در شرایطی که بحران آب به یکی از دغدغه‌های جدی کشور تبدیل شده و اخبار نگران‌کننده‌ای درباره کاهش شدید ذخایر سدها، افت سطح آب‌های زیرزمینی و قطعی آب در بسیاری از شهرها شنیده می‌شود، بار دیگر این پرسش مطرح می‌شود که مقصر این وضعیت کیست؟ از نگاه بخشی از افکار عمومی یکی از قدیمی‌ترین مقصرها برای مشکلات آب در ایران صنایع بزرگ به‌ویژه صنایع آهن و فولاد هستند، صنایعی که به دلیل تصویر کلیشه‌ای که از آن‌ها در ذهن ما وجود دارد، یعنی کوره‌های ذوب فلزات و گرمای بسیار زیاد در خط تولیدشان، از نظر مصرف آب بسیار پرمصرف تلقی می‌شوند. اما آیا واقعاً اینطور است؟

صنعت فولاد چقدر آب مصرف می‌کند؟

برخلاف تصور عمومی مصرف آب صنعت فولاد در مقیاس ملی سهم بسیار ناچیزی از کل منابع آبی کشور را به خود اختصاص می‌دهد. «بهادر احرامیان» عضو هیئت‌مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران با اشاره به این موضوع تأکید کرده است که سهم صنعت فولاد از مصرف آب کشور تنها ۱۵ صدم درصد (۰٫۱۵ درصد) است. منابع دیگر نیز آمارهای چندان متفاوتی برای میزان مصرف آب صنایع فولاد اعلام نمی‌کنند و بالاترین عدد ذکر شده برای مصرف آب در فولادسازی، تنها اندکی بیشتر از عدد اولیه یعنی حدود ۲ دهم درصد (۰٫۲ درصد) است. این اعداد نشان می‌دهند که فولاد نه‌تنها یکی از متهمان بحران آب نیست بلکه در میان مصرف‌کنندگان آب جایگاه بسیار پایینی دارد.

علاوه بر آمار رسمی، مقایسه مصرف آب صنعت فولاد ایران با استانداردهای جهانی نیز نشان می‌دهد که این صنعت در کشور ما نه‌تنها پرمصرف نیست، بلکه به‌طور نسبی از بهره‌وری مناسبی برخوردار است. به‌عنوان نمونه بسیاری از کارخانه‌های فولاد با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین توانسته‌اند میزان مصرف آب به ازای هر تن فولاد تولیدی را به میزانی کمتر از میانگین جهانی برسانند. این دستاوردها در حالی به‌دست‌آمده که همچنان تصور عمومی از صنعت فولاد با مفاهیمی چون «مصرف افراطی» یا «تخریب منابع آب» گره خورده است، تصوری که به‌جای پیش‌داوری‌های احساسی و کلیشه‌ای نیازمند بازنگری جدی بر پایه داده‌ها و واقعیت‌های فنی است.

 استفاده از سیستم‌های بسته و بازچرخانی آب

بخش عمده مصرف آب در صنعت فولاد مربوط به خنک‌سازی تجهیزات و فرآیندهای تولید است، اما بیشتر این آب پس از تصفیه دوباره به چرخه بازمی‌گردد. در بسیاری از مجتمع‌های بزرگ مانند فولاد مبارکه، فولاد خوزستان یا ذوب‌آهن اصفهان، مدت‌هاست که سیستم‌های بازچرخانی آب در مدار بسته فعال شده‌اند. این یعنی همان آب اولیه مجدداً مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نتیجه‌گیری

درحالی‌که کشور با چالش کم‌آبی و خشکسالی‌های پیاپی روبرو است، تصورات نادرست در خصوص منابع اصلی ایجاد این بحران‌ها نه‌تنها کمکی به حل بحران نمی‌کند، بلکه باعث نادیده گرفتن عوامل اصلی از جمله الگوهای ناپایدار در بخش کشاورزی می‌شود. واقعیت آن است که صنعت فولاد با مصرف تنها ۱۵ صدم درصد از آب کشور، نمی‌تواند حتی عاملی فرعی برای ایجاد بحران آب تلقی شود. برای مقابله با بحران آب، اصلاح سیاست‌های کشاورزی، افزایش راندمان آبیاری و مدیریت یکپارچه منابع آبی اولویت دارد، نه متهم کردن صنایعی که مدت‌ها است در مسیر کاهش مصرف آب حرکت کرده‌اند.