انقلاب اسلامی در زمینه صنعت، عکس العملی به مدرنیزاسیون شتاب زده شاه بود

در جریان همه انقلاب ها  به خاطر التهابات سیاسی و هرج و مرج ایجاد شده، بصورت طبیعی نظام اقتصادی و صنعتی آسیب می بیند. حالا شما فکر می کنید رویکرد انقلاب اسلامی ایران به صنعت چیزی متفاوت با بقیه انقلاب ها بود؟

بله، انقلاب ایران با سایر انقلاب ها در رابطه با اقتصاد و صنعت به مقدار زیادی متفاوت بود. مثلا، انقلاب های سوسیالیستی روسیه و چین هر دو عمدتا اقتصادی بودند به این معنی که بعد از پیروزی و با پیروی از تئوری سوسیالیسم، رشد و توسعه سریع اقتصاد از طریق صنعت الویت اول شد.

 در مقابل،  دوره پهلوی اتفاق افتاد، واقعا خواست مشخص توسعه  یا رشد اقتصادی نداشت و عمدتا سیاسی و آرمانی بود. مثلا، استقلال (بمعنی ضدیت با وابستگی اقتصادی-سیاسی به غرب)، عدالت (بمعنی ضدیت با انباشت سرمایه و ثروت) و آزادی (بمعنی خلاصی یافتن از رژیم شاهنشاهی و پناه بردن به رژیم جمهوری اسلامی) از اهداف آرمانی اصلی این انقلاب بودند.

 شاید از این دید، انقلاب اسلامی ایران شبیه انقلاب غیر سوسیالیستی فرانسه بود. ولی باید توجه داشت که انقلاب فرانسه متعاقب انقلاب صنعتی در اروپا اتفاق افتاده بود و می خواست کمبود های سیاسی آن انقلاب صنعتی را جبران کند. در مقابل، انقلاب اسلامی ایران یک پروژه کنشی نبود و در واکنش به سیاست های شاه و امریکا اتفاق افتاد و بیشترین انرژی خودش را هم در راه زدودن آثار این سیاست ها به هدر داد.

مشکل دیگر انقلاب اسلامی با صنعت، بینشی-منافعی بود. نظام جمهوری اسلامی، بدلیل ارتباط سنتی روحانیت و نیروهای مذهبی با بازار، تجار و زمینداران، در مجموع توجه بیشتری به تجارت، کشاورزی، مستغلات و خدمات داشته است تا صنعت.

مشکل دیگر، جستجوی بی نتیجه برای یک “راه سوم” بین سرمایه داری و سوسیالیسم بود که انقلابیون ارمانگرا را بسوی پوپولیسم و برنامه های “جهاد سازندگی” و کوشش های نظیر برد.

سوای این مسائل نظری، از تابستان ۱۳۵۸، که به امریکا برگشتم، تا وقتی که دوباره برای بازسازی مناطق جنگ زده در ۱۳۶۵ به دعوت دانشگاه تهران به ایران آمدم، انقلاب ایران درگیر کشمکش های سیاسی، جنگ، گروگان گیری، و دخالت های امریکا شده بود .

این وسط صنایع کشور هم تا حد زیادی تعطیل و یا تخریب گردیده بودند و یا با نرخ بسیار پایین تری از ظرفیت های اسمی خود کار میکردند. تا پایان جنگ در ۱۳۶۷ توجهی به صنعت کشور نشد مگر به صنایع دفاعی سنتی که تا حد اندکی مورد توجه بود.

 با پایان جنگ و شروع “سازندگی” در دوره آقای هاشمی، اقتصاد کشور جان تازه ای گرفت و توجه به صنعت دفاعی و زیربناها بیشتر شد. وضعیت دقیق اقتصاد-سیاسی این دوره از انقلاب ایران در کتاب “انقلاب و گذار اقتصادی: تجربه ایران” من که در ۱۳۶۹ به انگلیسی منتشر شده (ترجمه فارسی بزودی منتشر خواهد شد) آمده است.

از گفتگوی مجله کارخانه دار با دکتر هوشنگ امیر احمدی مندرج در شماره اول (شهریور ۹۷)