باخرز و تایباد ؛ از دوره ساسانیان تا الان

در جستجوی یک کتاب تاریخی بودم که به طور اتفاقی به کتاب« فرهنگ مردم تایباد و باخرز» برخوردم و از طریق کتابخانه ملی، موفق به تهیه و مطالعه آن شدم.

این کتاب را آقای محمد جواد مشایخی نوشته و با مقدمه محمد مهدی ناصح و توسط انتشارات محقق، در سال ۱۳۸۸ منتشر شده است.

خواندن این کتاب برای من منتهی شد به خرسندی و شرمساری؛ خرسند و خوشحال از اینکه چنین اثر پژوهشی و فاخری در در این مقیاس و با این حجم از اطلاعات، در باره فرهنگ و باورهای عمومی مردم تایباد و باخرز خلق شده است و شرمسار از اینکه، کتابی به این بزرگی را تا کنون ندیده بودم !

محمد جواد مشایخی را از سالها پیش که در آموزش و پرورش تایباد خدمت می کرد، می شناختم. با ایشان البته درس و کلاس مستقیمی نداشتم اما حق و حد استادی بر گردن بنده داشت و دارد؛ به خاطر علم و حلم و  خوشخویی و خوشرویی . همچنین خانم شکفته همسر فاضل و فرهنگ دوست ایشان را نیز قبلا دورادور می شناختم و اکنون به مدد فضای مجازی، بیشتر شناخته ام. مجموعه کارهایی رادیویی خانم شکفته در باره فرهنگ محلی منطقه ما، واقعا شنیدنی و در خور قدردانی است

ایده اولیه کتاب« فرهنگ مردم تایباد و باخرز» پایان نامه کارشناسی ارشد آقای مشایخی بوده اما با کمک خانم شکفته بسط یافته و کاملتر شده است  هرچه هست اما، انتخاب این موضوع  نیز امری پسندیده و  شایسته ستایش جداگانه است.

خود کتاب هم در نهایت علاقه و مداقه به رشته تحریر در آمده  و  شامل مجموعه متنوعی از مطلب تاریخی، آداب، رسوم، افسانه ها، واژه گان، گویش ها، ضرب المثل ها، بازی ها، خوردنی ها، پوشیدنی ها، رقص ها و مناسک مذهبی و اماکن زیارتی و تقریحی و خلاصه انبانی است از زیبایی هایی که خواندن آن برای هر فردی می تواند لذت بخش و آگاهی آفرین باشد

به گمان من، این کتاب از  فرهنگ مردم تایباد و باخرز، چیز زیادی را  جانگذاشته و حق  مطلب را  اداکرده است بویژه اینکه، این زوج فرهیخته خود سالها در میان آن مردم زندگی کرده و برای جمع آوری منابع  شفاهی تدوین کتاب، ساعت ها با افراد محلی گفتگو کرده اند و نشست و برخاست داشته اند. البته همانطور خود اظهار کرده اند، کتاب مذکور نوعا اشاره و جستارگشایی است و چه بسا در باره هر بند آن بتوان مقاله و اثری مستقل نوشت. استاد رمضان فاروقی (که عمرش دراز باد) در کلاس درس ادبیات می گفت تمام کوهها و دشتهای باخرز و تایباد پر از داستان و اسطوره پنهان شده است که باید روزی کسی آنها را بیرون بکشد

در بخش اول کتاب اشاره مختصری به پیشینه تاریخی « باخرز» صورت گرفته و به درستی تاکید شده است که در گذشته، عنوان « باخرز» به همه محدوده شهرستان تایباد اطلاق می شد. نویسنده کتاب« فرهنک مردم و تایباد» در این باره می نویسد:

در دوره ساسانیان، باخرز یکی از روستاهای نیشابور بود که «ابر شهری» در شرق ایران به حساب می آمد و دوازده روستاق (روستا) با عناوین « ارغیجان، اسپراین، جوین، بیهق، پوشت، روخ، زام (جام)، زاوه، زوزن، اشپند، خواف» داشت . سپس در گذر تاریخ، باخزر به همراه دیگر روستاها، تبدیل به شهرهای نیشابور شده است.

در دوره اسلامی، باخرز اولین بار در سال ۳۱ هجری قمری، به تصرف اعراب مسلمان درآمد. در کتاب «فتوح البلدان» نوشته بلاذری آمده است که « عبدالله بن عامر بن کریز، ابوسالم یزیدبن یزید جرشی را به روستای زامِ نیشابور فرستاد. ابوسالم نخست زام{جام} و سپس باخرز را که نیز از روستاهای نیشابور است، فتح کرد». در بخش های دیگر کتاب مشایخی به تاریخ تایباد شاره شده که به تصدیق  مورخین وقت، شهری معمور و به « مجمع عالمان» مشهور بوده است.

مطالعه این کتاب را به همه علاقمندان فرهنگ و باورهای مردم تایباد، باخرز، جام و صالح آباد توصیه می کنم که به گفته سعدی علی الرحمه:

عاشقان دارند کار و عارفان دانند حال

این سخن در دل فرود آید، که از جان گفته‌اند