زنجان؛ برند ملی توسعه روستایی با جشنواره‌هایی که گردشگری و صنایع‌دستی را جان تازه می‌بخشند

جشنواره‌های روز روستا در زنجان، یک ابزار مدیریتی هوشمندانه برای “توسعه متوازن” استان هستند. این رویدادها با معرفی چهره‌ای زنده و فعال از روستا، دروازه‌ای به روی گردشگری پایدار باز کرده و با ایجاد بازارگاه مستقیم، صنایع دستی را از انزوا خارج کرده و به اقتصاد خانوار روستایی گره می‌زنند. ادامه و توسعه این برنامه‌ها، کلید ورود استان زنجان به زنجیره ارزش گردشگری ملی خواهد بود.

تقویت و ترویج گردشگری روستایی و اکوتوریسم

هدف اصلی اعلام‌شده از این جشنواره‌ها، «تأکید بر نقش روستاها در توسعه و گردشگری» بوده است. این امر از طریق مکانیسم‌های زیر محقق می‌شود:

جذب بازدیدکننده به مناطق کمتر شناخته‌شده: با برگزاری جشن‌ها در نقاط مختلف، از جمله روستای سوکهریز خرمدره به‌عنوان نقطه آغازین، توجه ملی و استانی به روستاهایی که پتانسیل گردشگری طبیعی یا تاریخی دارند، جلب می‌شود. این امر باعث می‌شود گردشگران جدیدی برای بازدید از این مناطق انگیزه پیدا کنند.

معرفی ظرفیت‌های اقامتگاهی: جشنواره‌ها فرصتی برای معرفی خانه‌های بوم‌گردی، اقامتگاه‌های سنتی و نحوه زندگی بومی مردم روستا فراهم می‌آورد که می‌تواند منجر به افزایش ضریب اشغال این مراکز در فصول آتی شود.

توسعه زیرساخت‌های محلی: تمرکز رویدادها در روستاها، مسئولین را به سرمایه‌گذاری برای بهبود دسترسی، بهداشت و امکانات اولیه ترغیب می‌کند که این زیرساخت‌ها برای استمرار گردشگری ضروری است.

استراتژی‌های توسعه گردشگری روستایی

توسعه موفق گردشگری روستایی باید بر مبنای سه رکن اصلی باشد: زیرساخت‌ها و دسترسی، محصول گردشگری (جاذبه‌ها) و بازاریابی و مدیریت.

راهکار نخست، تمرکز بر تعمیر و نگهداری جاده‌های دسترسی به روستا و همچنین جاده‌های بین مزارع و جاذبه‌های طبیعی کوچک می‌باشد. در راستای حمل و نقل عمومی، ضروری است مسیرهای پایداری از حمل و نقل (مثلاً مینی‌بوس‌های دایمی یا سرویس‌های اشتراکی در ایام پیک) برای اتصال روستاها به مراکز شهری ایجاد گردد. همچنین، باید امکانات پایه تأمین شود؛ این امر شامل تضمین آب و برق پایدار به‌ویژه برای اقامتگاه‌های بوم‌گردی و مراکز خدماتی می‌گردد. لازم است پوشش قوی اینترنت موبایل و وای‌فای در اقامتگاه‌ها فراهم آید تا نیازهای گردشگران امروزی پاسخ داده شود. در زمینه توسعه اقامتگاه‌های بوم‌گردی، باید تشویق و تسهیل وام‌دهی برای تبدیل خانه‌های روستایی خالی یا بازسازی بافت سنتی به اقامتگاه‌های بوم‌گردی استاندارد صورت پذیرد. در نهایت، آموزش مستمر به میزبانان در زمینه خدمات مهمان‌داری، بهداشت و مدیریت ریسک تضمین خواهد شد.

برای تقویت گردشگری مبتنی بر تجربه، باید تورهای عملی ارائه شود که شرکت در فعالیت‌های روزمره روستا مانند پخت نان محلی، برداشت محصول، یا آموزش صنایع دستی (نظیر آموزش بافت قالی یا حکاکی چوب) را امکان‌پذیر سازد. در حوزه غذا و مزه، ضروری است غذاهای سنتی منطقه مستندسازی و ارائه شوند و کارگاه‌های آشپزی محلی برگزار گردد، ضمن آنکه مواد غذایی ارگانیک تولید همان روستا استفاده شوند. در گردشگری طبیعت و ماجراجویی، باید مسیرهای پیاده‌روی (Hiking)، دوچرخه‌سواری کوهستان (MTB) و مسیرهای مرتبط با اکوتوریسم شناسایی و علامت‌گذاری گردند و جاذبه‌های طبیعی (آبشارها، تالاب‌ها، جنگل‌ها) حفاظت شوند و زیرساخت‌های کم‌تأثیر بر محیط زیست در اطراف آن‌ها ایجاد گردند. برای گردشگری فرهنگی و میراثی، باید بافت معماری سنتی روستا احیا شود و جشنواره‌ها و آیین‌های محلی (مانند جشنواره روز روستا) به صورت حرفه‌ای‌تر برگزار گردند تا به عنوان جاذبه اصلی عمل کنند.

در بخش بازاریابی، برندسازی روستایی ایجاب می‌کند که هر روستا یک هویت مشخص (مانند “روستای سفالگران”) داشته باشد و این برند در تمام تبلیغات منعکس گردد. باید بازاریابی دیجیتال متمرکز شود؛ این امر شامل ایجاد وب‌سایت یا صفحه اجتماعی متمرکز برای محصولات گردشگری استان می‌گردد که جزئیات اقامتگاه‌ها و برنامه‌های رخدادها را در بر بگیرد و از عکاسی و فیلم‌برداری حرفه‌ای برای نمایش زیبایی‌ها در شبکه‌های اجتماعی استفاده شود. برای توسعه نیروی انسانی محلی، باید جوانان روستا به عنوان راهنمای محلی (تور لیدر) آموزش ببینند و صاحبان اقامتگاه‌ها و رستوران‌ها زبان انگلیسی پایه بیاموزند. مدیریت پایداری مهم‌ترین اصل است که در آن باید سقف مشخصی برای تعداد گردشگران در روز (ظرفیت تحمل) تعیین گردد تا اصالت و آرامش روستا حفظ شود و توسعه به نابودی منابع منجر نگردد. توسعه گردشگری موفق مستلزم نگاهی است که در آن روستا خودِ مقصد باشد، نه صرفاً محلی برای استراحت در مسیر.

احیاء، حمایت و بازاریابی صنایع دستی

احیاء، حمایت و بازاریابی صنایع دستی اهمیت حیاتی دارد؛ برگزاری جشنواره‌های روز روستا بستری برای تجاری‌سازی این هنرها فراهم می‌آورد. باید با برگزاری بازارچه دائمی و موقت، محصولات هنرمندان محلی (قالی‌بافی، جاجیم‌بافی، سفالگری یا محصولات کشاورزی ویژه) بدون واسطه به فروش برسد؛ این کار سود مستقیم را به تولیدکننده بازمی‌گرداند و انگیزه تولید را افزایش می‌دهد. نمایش مستقیم مراحل تولید صنایع دستی در جشنواره‌ها، باعث جذب نسل جوان‌تر به این مشاغل می‌شود و از فراموش شدن مهارت‌های سنتی جلوگیری می‌کند. با تمرکز بر یک محصول خاص در هر جشن، برای آن منطقه یک هویت محصولی ایجاد خواهد شد. جشنواره‌ها صرفاً اقتصادی نیستند؛ آن‌ها هویت‌بخشی می‌کنند؛ برگزاری آن‌ها در محل، حس تعلق ساکنان به هویت و فرهنگ خود را تقویت می‌کند و مشارکت اجتماعی در حفظ محیط و میراثشان را افزایش می‌دهد. همچنین، درآمد حاصل از برگزاری (اجاره غرفه، فروش محصولات غذایی محلی) به چرخه اقتصادی روستا تزریق می‌شود و اتکای صرف به کشاورزی را کاهش می‌دهد.

برگزاری «روز روستا» به طور چشمگیری موجب نشاط اجتماعی می‌شود، زیرا این رویداد به طور مستقیم با هویت و تعلق خاطر ساکنان پیوند می‌خورد. این جشن ملی به اهالی روستا فرصت می‌دهد تا با افتخار، فرهنگ، سنت‌ها و دستاوردهای خود را در معرض دید قرار دهند و این امر عزت نفس جمعی را تقویت می‌کند. در جریان برگزاری این روز، ساکنان با یکدیگر و با بازدیدکنندگان تعاملات معنادار و شادی‌بخش برقرار می‌سازند که فاصله‌های اجتماعی را کم می‌کند. توزیع درآمد حاصل از فروش محصولات محلی و صنایع دستی در این روز، مستقیماً بر معیشت خانوارها تأثیر می‌گذارد و نگرانی‌های اقتصادی را کاهش می‌دهد؛ این آسودگی خاطر، نشاط عمومی را به ارمغان می‌آورد. همچنین، زمانی که مردم مشاهده می‌کنند میراث و سبک زندگی‌شان مورد توجه و احترام قرار می‌گیرد، شور و شوق بیشتری برای حفظ و احیای آن در خود احساس می‌کنند. در نهایت، این گردهمایی‌ها شور و شوق زندگی را در محیط روستا زنده نگه می‌دارد و انرژی مثبتی را در جامعه تزریق می‌کند.