مروری بر زندگی و اندیشه عبدالهادی حائری؛ غرب شناس بی ادعا

عبدالهادی حائری نوه دختری آیت الله حائری( پایه گذار حوزه علمیه قم) بود که پس از اخذ لیسانس الهیات در دانشگاه تهران و چند سال کارمندی در ادره بهداشت شهر مشهد، نهایتا در سال ۱۳۴۳ با دریافت بورس تحصیلی، برای تحصیل در رشته تاریخ و مطالعات خاورمیانه به کانادا رفت.

او  پس از اخذ درجه دکتری در سال ۱۳۵۲، به مدت چهار سال در دانشگاه کالیفرنیا در برکلی به عنوان استادیار به تدریس پرداخت. در سال ۱۳۵۷ به ایران برگشت و دانشیار دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد شد.

با اینکه ورود او به کشور مصادف با انقلاب و فضای پر شور سیاسی بود و او هم به دلیل تبار خانوادگی مورد توجه و احترام  نیروهای سیاسی قرار داشت، اما دکتر حائری از این میان، کسوت بی غرضی و بی طرف و انجام فعالیت های علمی و پزوهشی به تن کرد و به دلیل علاقه و احاطه اش به زبان فارسی و دانش روزنامه نگاری، به نوشتن  کتب و مقالات نفیس در حوزه تاریخ ایران پرداخت.

کتاب« دو رویه تمدن و بورژوازی غرب» از مهمترین آثار دکتر حائری است که نه تنها در برگیرنده سبک نگارشی زیبا و بکارگیری دقیق مفاهیم و نظریه ها ، بلکه حاوی پیامی ارزشمند و متفاوت در میانه جدال غرب ستیزان و غرب ستایان ایرانی بود. اهمیت این کتاب به دلیل مستندات تاریخی  و قضاوت بی طرفانه آن، در حدی است که تقریبا هیچ اثر موثری در باره تاریخ سیاسی معاصر ایران، نمی توان یافت که ارجاعی به این کتاب نداده باشد.

این کتاب پیامی بسیار ساده دارد که البته مسئله ۲۰۰ سال اخیر ایران است. اینکه برای شناخت تمدن صنعتی غرب باید چشم ها را باز کرد و هیجانات را فروکاست. تمدن غرب نه یکسره  آلوده به جنگ و خونریزی و استثمار و بهره کشی است و نه یکسره آغشته به عشق و آزادی و تکنولوژی و دانش کارشناسی است؛ بلکه دو رویه دارد: یکی غلم و پیشرفت و یکی استعمار و عقب ماندگی .

بنابراین می توان از طریق شناخت درست و تفکیک هر یک از این ویژگی ها، یکی را برگزید و آن یکی را وانهاد. معنی دیگر حرف او این است که تمدن غرب کلیت یکپارچه ای نیست که چاره ای جز پذیرش مطلق و یا رد مطلق آن نداشته باشیم. در مجموع  استاد حائری می خواست بگوید پذیرش دستاوردهای تمدنی مغرب زمین به شرط الگو بر داری از «لابراتوارها» و دانشگاهها و نه « بلوارها» و خیابانها، بسیار مفید است.

دکتر عبدالهادی حائری محققی بی طرف و فراتر از آن،انسان آزاده ای بود. پژوهش های او در باره تاریخ مشروطیت ایران، دست کم از حیث  دخیل کردن تحلیل در روایت های تاریخی و نیز دوری از تعصبات و حب و بغض های سیاسی و ایدئولوژیک، بی نظیر است. مثلا او بر خلاف اغلب تاریخ نگاری های بعد از انقلاب، در باره نقش مثبت شیخ فضل الله نوری در انقلاب مشروطیت، تردیدهای جدی داشت و تحت هیچ مصلحتی هم حاضر به عقب نشینی از یافته های پژوهشی خود نشد.

اگر چه کتاب « دو رویه تمدن و بورژوازی غرب» کتاب سال شناخته شد و  استاد حائری یکی از ستون های اعتباری دانشگاه فردوسی مشهد به حساب می آمد اما از ناحیه همین روحیه علمی و ازاد اندیشی ، با کم لطفی های بسیاری مواجه شد و  سرانجام، در ۲۳ تیرماه ۱۳۷۲ در انزوا درگذشت . روحش شاد