معدن و محیط زیست: از تعارض تا هم‌افزایی برای توسعه

میزگرد «تعامل سازنده و پایدار معدن و صنایع معدنی، محیط زیست و منابع طبیعی» روز چهارشنبه 29 مرداد در رویداد جامع معدن و صنایع معدنی کشور برگزار شد. در این میزگرد حمید ظهرابی، محمدرضا کریمی، سید ابوالفضل رضوی، محمدرضا کرمی شاهرخی و مریم کرباسی به سخنرانی پرداختند که در ادامه صحبت‌های آنان را می‌خوانید:

اهمیت وجود ضوابط روشن در بخش معدن و محیط زیست

سید ابوالفضل رضوی رئیس هیات‌مدیره توسعه املاح و انرژی امداد در این نشست بر اهمیت وجود ضوابط روشن در بخش معدن و محیط زیست تاکید کرد.

او فلسفه حکومت را در مدیریت صحیح منابع طبیعی و روابط انسانی دانست و با اشاره به تجربه‌های تاریخی و تغییر کاربری اراضی، تأکید کرد که نگاه یک‌جانبه به معدن به‌عنوان عامل تخریب محیط زیست درست نیست چراکه سایر فعالیت‌ها همچون ساخت‌وساز و جاده‌سازی نیز آثار مشابهی دارند.

رضوی بر لزوم کنترل برداشت‌ها، کاهش ضایعات و افزایش بهره‌وری تأکید کرد و گفت با توجه به جایگاه ایران در میان ۱۳ کشور نخست جهان از نظر ذخایر معدنی، فعال‌سازی معادن در پنج سال آینده اهمیتی حیاتی برای توسعه ملی خواهد داشت.

معدن و محیط زیست؛ دو فرزند با یک پدر

حمید ظهرابی معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست نیز در این میزگرد، معدن و محیط زیست را دو فرزند یک پدر توصیف کرد و گفت توسعه پایدار تنها زمانی محقق می‌شود که میان سه ضلع اقتصاد، اجتماع و محیط زیست تعادل برقرار باشد.

او با انتقاد از حذف ملاحظات زیست‌محیطی در قانون معادن سال ۱۳۹۰، این اقدام را بزرگ‌ترین آسیب به بخش معدن دانست، زیرا این اقدام باعث می‌شود جوامع محلی با فعالیت‌های معدنی درگیر شوند و نخستین واکنش مردم به شنیدن نام معدن، نگرانی و اعتراض باشد.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست تأکید کرد که تنها در کمتر از یک درصد مناطق حفاظت‌شده کشور فعالیت معدنی کاملاً ممنوع است و در سایر موارد با تعامل میان سازمان محیط زیست و وزارت صمت تصمیم‌گیری می‌شود.

او ضعف فناوری‌های قدیمی در استخراج را از عوامل اصلی تخریب طبیعت برشمرد و گفت فقر، بزرگ‌ترین دشمن محیط زیست است.

به گفته ظهرابی می‌توان همزمان معدن را توسعه داد، محیط زیست را حفظ کرد و رضایت مردم محلی را به دست آورد، مشروط بر اینکه فناوری نوین و نگاه تعاملی در تصمیم‌گیری‌ها لحاظ شود.

نقش کلیدی مس در کنترل گرمایش زمین

محمدرضا کرمی شاهرخی مدیرعامل موسسه راهبردی معدن و فولاد سبز (سیگماس) نیز در سخنان خود معدن را ستون فقرات گذار سبز خواند و توضیح داد: استخراج مواد معدنی تا سال ۲۰۶۰ با دو برابر شدن تقاضا مواجه خواهد شد.

او با اشاره به نقش کلیدی فلزاتی چون مس در کنترل گرمایش زمین، هشدار داد که بی‌توجهی به برنامه‌های زیست‌محیطی می‌تواند جهان را وارد مرحله خودنابودی کند.

کرمی شاهرخی با انتقاد از فقدان برنامه‌های میان‌مدت در ایران، گفت: در حالی که بسیاری از کشورها به سمت فناوری‌های سبز و بازار کربن حرکت کرده‌اند، معادن ایران همچنان با ماشین‌آلات فرسوده و پرمصرف اداره می‌شوند.

مدیرعامل موسسه راهبردی معدن و فولاد سبز (سیگماس) خواستار تغییر سیاستگذاری‌ها، حمایت از فناوری‌های نوین و توجه به معادن کوچک و متوسط شد تا معدن از تهدید به فرصت تبدیل شود.

بخش خصوصی قربانی اختلاف محیط زیست و معدن

همچنین محمدرضا کریمی مدیرکل دفتر صنایع معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت، به مشکلات ناشی از نبود دستورالعمل‌های مشترک اشاره کرد و گفت: تبعات اختلاف میان دو نهاد دولتی محیط زیست و معدن بیش از همه متوجه بخش خصوصی است.

مدیرکل دفتر صنایع معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت تأکید کرد: باید آیین‌نامه‌ای مشخص تدوین شود تا اختلاف‌های تکراری پایان یابد.

کریمی یادآور شد که ۱۲ درصد از حقوق دولتی معادن باید صرف بازسازی شود، اما در عمل به این اصل توجه کافی نشده است.

وی همچنین با ارائه آمار گفت: از ۴۴ هزار مجوز معدنی کشور، تنها حدود ۱۲ هزار پروانه به مرحله بهره‌برداری رسیده و کمتر از چهار درصد مساحت کشور درگیر معدنکاری واقعی است.

به گفته کریمی هدف وزارتخانه تحقق توسعه پایدار است، توسعه‌ای که محیط زیست، اقتصاد و اجتماع را همزمان در نظر بگیرد.

تبدیل تحقیقات به محصولات کاربردی نیازمند قوانین شفاف و حمایت‌های واقعی است

مریم کرباسی مدیر تکنولوژی شرکت نانوساختار شکوفاصنعت بنیان نیز در این نشست بر جایگاه نوآوری زیست‌محور در صنایع معدنی تأکید کرد و گفت: برای تبدیل تحقیقات به محصولات کاربردی، نیاز به قوانین شفاف و حمایت‌های واقعی وجود دارد.

وی یادآور شد که بسیاری از اختراعات داخلی در سطح بین‌المللی پذیرفته شده‌اند، اما در ایران به دلیل نبود حمایت عملی، به مرحله بهره‌برداری نرسیده‌اند.

مدیر تکنولوژی شرکت نانوساختار شکوفا صنعت بنیان از سیاستگذاری پراکنده و تخصیص بودجه‌های خرد انتقاد کرد و پیشنهاد داد تمرکز روی چند پروژه کلان باشد.

کرباسی همچنین به ظرفیت عظیم معادن ثانویه در ایران اشاره کرد که می‌تواند جایگزینی برای کاهش وابستگی خارجی باشد.

او در جمع‌بندی تأکید کرد که تحقق نوآوری زیست‌محور نیازمند اراده جدی و حمایت معنادار است.