گردوی تویسرکان؛ پایتخت طلای سبز ایران در مسیر فتح بازارهای جهانی

درختان گردوی چندصدساله در حدود ۱۳۰ آبادی مانند سرکان، آرتیمان، مبارک‌آباد و کرزان فراوان‌اند. گردوی تویسرکان به دلیل پوست نازک (کاغذی)، طعم لذیذ، مغز پرچرب و کیفیت بالا، شهرت دارد. در اصطلاح محلی، گردویی که از یک کیلوگرم آن ۴۰۰ تا ۴۵۰ گرم مغز به دست آید، مرغوب است.

با روی کار آمدن دوره صفویان، تویسرکان بازسازی و به شهری کامل تبدیل شد. در این دوره، گردو به عنوان سوغاتی اصلی به سایر نقاط ایران و حتی خارج صادر می‌شد. مغز گردوی تویسرکان به دلیل چربی و طعم خاص، مورد توجه کارشناسان و مصرف‌کنندگان است و تویسرکان بزرگ‌ترین تولیدکننده گردو در ایران است و این محصول نقش کلیدی در اقتصاد منطقه دارد.

با وجود چالش‌هایی مانند واسطه‌گری که گاهی گردوی خارجی را به جای گردوی تویسرکان عرضه می‌کند، تلاش‌هایی برای فروش مستقیم شکل گرفته است. فروشگاه‌های آنلاین برای حذف واسطه‌ها و عرضه گردوی تازه ایجاد شده‌اند، که به سود کشاورزان و کیفیت محصول کمک کرده است.

گردوی تویسرکان علاوه بر ارزش اقتصادی، نماد فرهنگی منطقه است. باغ‌های گردو جاذبه گردشگری مهمی هستند و بهترین زمان بازدید، بهار تا اوایل پاییز است، زمانی که می‌توان گردوی تازه را تجربه کرد.

چالش‌های برداشت و ایمنی در فصل تولید

یکی از چالش‌های برجسته در تویسرکان، مربوط به فرآیند برداشت گردو است که به دلیل سنت‌های قدیمی و کمبود تجهیزات مدرن، با خطرات ایمنی بالایی همراه است. درختان گردوی تویسرکان، که بیشتر چندصدساله و با ارتفاع بیش از ۲۰ متر هستند، برداشت را دشوار و خطرناک می‌کنند؛ باغداران با استفاده از روش‌های سنتی مانند شیفتن و بالا رفتن از درخت، هر ساله با مصدومیت‌های شدید، شکستگی‌ها و حتی مرگ روبرو می‌شوند.

گزارش‌ها نشان می‌دهد که سال گذشته در فصل برداشت، بیش از ۶۵ نفر مصدوم شده و چندین مورد ضایعه نخاعی و فوت ثبت شده است، که این موضوع نه تنها جان انسان‌ها را تهدید می‌کند، بلکه هزینه‌های درمانی و از دست رفتن نیروی کار را افزایش می‌دهد.

هزینه‌های بالای برداشت، به ویژه در باغ‌های بزرگ، باعث می‌شود که بسیاری از باغداران کوچک‌مقیاس نتوانند سود مناسبی کسب کنند و چالش‌هایی را در این حوزه داشته باشند.

نبود فناوری‌های نوین مانند دستگاه‌های شیکر و پوست‌گیر مکانیزه، که در برخی واحدها وجود دارد اما برای همه باغداران در دسترس نیست، این مشکل را تشدید می‌کند. علاوه بر این، هزینه‌های بالای برداشت، به ویژه در باغ‌های بزرگ، باعث می‌شود که بسیاری از باغداران کوچک‌مقیاس نتوانند سود مناسبی کسب کنند و چالش‌هایی را در این حوزه داشته باشند.

چالش‌های اقتصادی و بازاری برای گردوی تویسرکان

از منظر اقتصادی، گردوی تویسرکان با وجود شهرت جهانی و ثبت در فائو، با مشکلات بازار و رقابت ناعادلانه دست و پنجه نرم می‌کند. واردات غیرقانونی و قاچاق گردو که بیشتر با کیفیت خیلی پایین‌تر اما قیمت ارزان‌تر عرضه می‌شود، بازار داخلی را اشباع کرده و قیمت گردوی محلی را کاهش می‌دهد؛ این موضوع باعث شده که باغداران تویسرکان، که ۸۵ درصد اقتصادشان به گردو وابسته است، با ضررهای مالی روبرو شوند.

واسطه‌گری و مخلوط کردن گردوی خارجی با محصول محلی، اعتبار برند تویسرکان را خدشه‌دار کرده و صادرات را با چالش‌های بسته‌بندی و بازاریابی مواجه می‌سازد.

نبود صنایع تبدیلی کافی برای فرآوری و تولید محصولات جانبی مانند روغن یا کربن فعال از پوست گردو، فرصت‌های ارزش افزوده را از دست می‌دهد. همچنین، نوسانات قیمت داخلی که گاهی بالاتر از نرخ‌های جهانی است، صادرات را بازدارنده می‌کند و نیاز به حمایت‌های دولتی مانند یارانه‌های آبیاری و تسهیلات برای تجهیزات مدرن را برجسته می‌سازد. این چالش‌ها، اگر حل نشوند، می‌توانند موقعیت تویسرکان به عنوان قطب جهانی گردو را به خطر بیندازند.

صنایع تبدیلی گردو می‌توانند ارزش افزوده قابل توجهی برای باغداران تویسرکان ایجاد کنند، اقتصاد محلی را تقویت کرده و از هدررفت محصول جلوگیری کنند. راه‌اندازی کارگاه‌های تولید روغن گردو با استفاده از مغزهای باکیفیت تویسرکان می‌تواند محصولی با ارزش افزوده بالا برای بازارهای داخلی و صادراتی ایجاد کند.

لزوم تقویت صنایع تبدیلی

روغن گردو به دلیل خواص تغذیه‌ای و کاربرد در صنایع غذایی، آرایشی و دارویی، تقاضای زیادی دارد. سرمایه‌گذاری در دستگاه‌های پرس سرد و استانداردسازی فرآیند تولید، همراه با برندسازی به نام تویسرکان، می‌تواند این محصول را به بازارهای جهانی معرفی کند. همچنین، استفاده از مغزهای شکسته یا غیرقابل فروش به عنوان گردوی کامل، هزینه‌های تولید را کاهش می‌دهد.

روغن گردو به دلیل خواص تغذیه‌ای و کاربرد در صنایع غذایی، آرایشی و دارویی، تقاضای زیادی دارد. سرمایه‌گذاری در دستگاه‌های پرس سرد و استانداردسازی فرآیند تولید، همراه با برندسازی به نام تویسرکان، می‌تواند این محصول را به بازارهای جهانی معرفی کند.

استفاده از مغز گردو در تولید شیرینی‌های سنتی (مانند باقلوا یا نان گردویی) و شکلات‌های مغزدار می‌تواند بازارپسندی محصول را افزایش دهد. همکاری با کارگاه‌های محلی یا برندهای غذایی برای تولید این محصولات با برند «گردوی تویسرکان» و عرضه آن‌ها در بسته‌بندی‌های صادراتی، به ویژه برای بازارهای خاورمیانه و اروپا، می‌تواند جایگاه این محصول را تقویت کند. این موضوع برای استفاده از گردوهای با اندازه کوچک‌تر یا مغزهای خردشده مناسب است.

پوست سخت گردو، که به عنوان ضایعات دور ریخته می‌شود، می‌تواند برای تولید کربن فعال (ماده‌ای پرکاربرد در صنایع تصفیه آب، داروسازی و فیلترسازی) استفاده شود. راه‌اندازی واحدهای صنعتی کوچک برای تبدیل پوست گردو به کربن فعال، با کاهش ضایعات، ارزش افزوده بالایی ایجاد می‌کند. این فرآیند نیازمند سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پیشرفته است، اما می‌تواند با حمایت دولتی یا جذب سرمایه‌گذاران خصوصی عملی شود.

گردوی تویسرکان به دلیل خواص آنتی‌اکسیدانی و تغذیه‌ای، می‌تواند در تولید عصاره‌های دارویی یا مکمل‌های غذایی (مانند کپسول‌های امگا-۳ یا عصاره مغز گردو) استفاده شود. همکاری با شرکت‌های دارویی یا استارتاپ‌های سلامت برای تولید این محصولات، با ایجاد ارزش افزوده، بازارهای جدیدی را برای گردوی تویسرکان باز می‌کند. این راهکار به ویژه برای مغزهای با کیفیت پایین‌تر که برای فروش مستقیم مناسب نیستند، کاربرد دارد.

پوست سبز و ضایعات مغز گردو می‌توانند پس از فرآوری به عنوان مکمل خوراک دام یا طیور استفاده شود. این راهکار، با کاهش ضایعات، هزینه‌های تولید را پایین می‌آورد و درآمد جانبی برای باغداران ایجاد می‌کند. ایجاد تعاونی‌های محلی برای جمع‌آوری و فرآوری این ضایعات و عرضه آن‌ها به دامداری‌های منطقه، می‌تواند این فرآیند را اقتصادی‌تر کند.

ترکیب گردوی تویسرکان با محصولات محلی دیگر، مانند عسل همدان یا میوه‌های خشک، برای تولید بسته‌های هدیه یا محصولات ترکیبی (مانند معجون گردو و عسل) می‌تواند جذابیت بازار را افزایش دهد. این محصولات، با بسته‌بندی‌های خلاقانه و تأکید بر ثبت جهانی فائو، می‌توانند به عنوان سوغات یا محصولات صادراتی عرضه شوند و جایگاه تویسرکان را به عنوان پایتخت گردوی ایران تقویت کنند.

چوب گردو کیمیای مبل و منبت

چوب گردو نیز یکی از محصولات جانبی ارزشمند درختان گردو در تویسرکان است که به دلیل کیفیت بالا، زیبایی و کاربردهای متنوع در صنایع مختلف، ظرفیت بالایی برای استفاده در صنایع تبدیلی دارد. ویژگی‌های منحصربه‌فرد چوب گردو مانند رنگ تیره، بافت زیبا، استحکام و انعطاف‌پذیری کاربرد فراوانی در کارگاه‌های تولید مبل و منبت دارد.

چوب گردو نیز یکی از محصولات جانبی ارزشمند درختان گردو در تویسرکان است که به دلیل کیفیت بالا، زیبایی و کاربردهای متنوع در صنایع مختلف، ظرفیت بالایی برای استفاده در صنایع تبدیلی دارد. ویژگی‌های منحصربه‌فرد چوب گردو مانند رنگ تیره، بافت زیبا، استحکام و انعطاف‌پذیری کاربرد فراوانی در کارگاه‌های تولید مبل و منبت دارد.

این چوب به دلیل رنگ قهوه‌ای تیره تا روشن، رگه‌های جذاب و بافت متراکم، یکی از باارزش‌ترین انواع چوب در جهان محسوب می‌شود. چوب گردو از استحکام و دوام بالایی برخوردار است و به دلیل انعطاف‌پذیری مناسب، در صنایع مختلف از مبلمان‌سازی تا کارهای هنری کاربرد دارد. در تویسرکان، درختان گردوی کهنسال (برخی با قدمت چند صد سال) منبع بالقوه‌ای برای تولید چوب باکیفیت هستند، به‌ویژه زمانی که درختان به دلیل پیری یا آسیب دیگر قادر به تولید میوه باکیفیت نیستند.

مبلمان گلریز روستای اشترمل تویسرکان به واسطه این چوب مرغوب مشهور شده و محصولات آن بازارهای داخلی و صادراتی (به‌ویژه اروپا و خاورمیانه) را هدف قرار داده است. استفاده از چوب درختان غیرمولد (پیر یا آسیب‌دیده) هزینه‌های اولیه را کاهش می‌دهد و از هدررفت منابع جلوگیری می‌کند

تولید صنایع دستی و اشیاء تزئینی، تولید روکش و ورقه‌های چوبی، تولید مصنوعات چوبی صنعتی، ساخت دسته‌های راکت تنیس، چوب بیلیارد یا تجهیزات یوگا از چوب گردو می‌تواند اقتصاد تویسرکان را متنوع‌تر کرده و وابستگی به فروش مستقیم گردو را کاهش دهد.

حسین الوندی، با بیش از چهار دهه تجربه در باغداری گردو در تویسرکان می‌گوید شاهد تغییرات نگران‌کننده‌ای در شرایط زیست‌محیطی منطقه بوده‌ام. کاهش منابع آبی ناشی از تداوم خشکسالی‌های اخیر، دسترسی به آب کافی برای آبیاری باغ‌ها را به شدت محدود کرده است.

وی اظهار کرد: این امر ما را ناگزیر به سرمایه‌گذاری در سیستم‌های آبیاری نوین مانند آبیاری قطره‌ای کرده، اما هزینه‌های بالای این تجهیزات برای بسیاری از باغداران قابل تأمین نیست. افزون بر این، سرمازدگی‌های غیرمنتظره بهار و پاییز، همچون سال جاری موجب کاهش حدود ۳۰ درصد از محصول شد، و ظهور آفات جدید ناشی از تغییرات اقلیمی، تولید گردوی باکیفیت تویسرکان را با مخاطرات جدی مواجه کرده است؛ این چالش‌ها، بدون حمایت‌های زیرساختی و مالی، ادامه فعالیت باغداری را دشوار ساخته است.

رضا سوری یکی دیگر از باغداران نیز گفت: به عنوان باغداری که سال‌هاست در تویسرکان به کشت و برداشت گردو مشغولم، با چالش‌های زیادی در فرآیند برداشت مواجه هستم.

وی تصریح کرد: درختان بلند و کهنسال گردو، که برخی ارتفاعشان به بیش از ۲۰ متر می‌رسد، برداشت را به عملیاتی پرخطر تبدیل کرده‌است؛ استفاده از روش‌های سنتی مانند صعود از درختان و تکان دادن شاخه‌ها با چوب بلند، متأسفانه هر ساله منجر به حوادث ناگواری از جمله شکستگی، ضایعات نخاعی و حتی فوت برخی باغداران و کارگران می‌شود.

وی ادامه داد: تجهیزات مدرن برداشت نیاز داریم و این وضعیت، لزوم سرمایه‌گذاری در فناوری‌های ایمن و مقرون‌به‌صرفه را برای کاهش خطرات و هزینه‌های برداشت بیش از پیش ضروری می‌سازد.

احمد مالمیر نیز با اشاره به اینکه گردوی اصل تویسرکان مشتریان فراوانی دارد، گفت: ورود گردوهای خارجی ارزان‌قیمت، که بیشتر به صورت غیرقانونی وارد بازار می‌شوند، رقابت ناعادلانه‌ای را برای محصول باکیفیت تویسرکان ایجاد کرده و قیمت‌ها را به شدت تحت فشار قرار داده است.

وی افزود: در فصل برداشت گردو با کمبود کارگر مواجه می‌شویم و دستمزد کارگران به صورت نامتعارفی افزایش می‌یابد؛ کارگران غیر بومی نیز مهارت کافی برای گردو تکانی و برداشت محصول را ندارند.

گردوی تویسرکان با صنایع تبدیلی جهانی می‌شود

مدیر جهاد کشاورزی شهرستان تویسرکان می‌گوید که گردوی مرغوب، خوش طعم و مغذی تویسرکان در سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد و خوار و بار جهانی (فائو) سال ۱۴۰۲ به ثبت جهانی رسیده است و همین امر ضمانت کیفیت، اعتبار و اصالت گردوی تویسرکان در سراسر جهان را تایید می‌کند.

معیشت بیش از ۷۰ درصد از مردم شهرستان تویسرکان به طور مستقیم و غیر مستقیم به گردو پیوند خورده و این در حالی است که بخش زیادی از گردوی این شهرستان خام فروشی می‌شود و شهر جهانی گردو از صنایع تبدیلی و فرآوری گردو بی بهره است.

سجاد محمداصغری افزود: معیشت بیش از ۷۰ درصد از مردم شهرستان تویسرکان به طور مستقیم و غیر مستقیم به گردو پیوند خورده و این در حالی است که بخش زیادی از گردوی این شهرستان خام فروشی می‌شود و شهر جهانی گردو از صنایع تبدیلی و فرآوری گردو بی بهره است.

وی تصریح کرد: از دیگر عواملی که می‌تواند بر روی میزان و کیفیت تولید و همچنین کاهش ارزش افزوده گردوی تویسرکان نقش آفرینی کند می‌توان به کم آبی در سال‌های اخیر، سرمازدگی درختان گردو در برخی سال ها، وجود آفاتی مانند کرم خراط و حتی جمعیت پر شمار و کنترل نشده سنجاب‌ها اشاره کرد.

مدیر جهاد کشاورزی شهرستان تویسرکان تصریح کرد: تویسرکان در مجموع بیش از هشت هزار هکتار باغ‌های گردو دارد که سالانه ۲۱ هزار تُن گردو در این شهرستان تولید می‌شود و بیش از هفت هزار بهره‌بردار به صورت مستقیم در این بخش فعال هستند و بیش از ۲۵۰ واحد صنفی به غیر از بهره‌برداران مستقیم در امور مرتبط با مغز کردن، پوست کندن و خرید و فروش گردو در این شهرستان فعالیت دارند.

محمداصغری گفت: در بخش صنایع تبدیلی گردو در تویسرکان، یک شرکت فعالیت و از پوست چوبی محصول گردو، کربن فعال تولید می‌کند که در صنایع پتروشیمی و صنایع مرتبط با تصفیه‌خانه‌ها کاربرد دارد و همچنین یک شرکت در تویسرکان، سالانه حدود ۵۰۰ دستگاه پوست گیر گردو تولید و به ۲۴ استان کشور صادر می‌کند.

او افزود: این آمار و اطلاعات در حوزه صنایع تبدیلی در تویسرکان به این معناست که با وجود ایجاد بزرگترین زنجیره کامل تولید نهال گواهی شده غرب آسیا در زمینی به مساحت ۱۴ هکتار با تولید ۲۰۰ هزار نهال و ۲ میلیون چشمه پیوندک گردو در سال در روستای مراد آباد تویسرکان، هنوز هم صنایع تبدیلی گردو در این شهرستان به جایگاه قابل قبول و مطلوب خود نرسیده است.

تویسرکان رتبه نخست تولید گردو

رییس سازمان جهاد کشاورزی استان همدان نیز گفت: شهرستان تویسرکان با ظرفیت هشت هزار هکتار باغ گردو و داشتن درختان کهنسال و مرغوب، رتبه نخست تولید این محصول ارزشمند را دارد.

رضا بهراملو اظهار کرد: سطح زیر کشت گردوی دنیا یک میلیون و ۲۴۰ هزار هکتار است که از این میزان سطح زیر کشت این محصول در ایران ۱۸۴ هزار هکتار است که رتبه سوم جهان را در این زمینه کسب کرده‌ایم.

وی با اشاره به اینکه سهم استان همدان از سطح زیر کشت گردوی ایران ۲۲ هزار هکتار است افزود: در این حوزه رتبه نخست را در کشور داریم.

بهراملو عنوان کرد: شهرستان تویسرکان ۱۱ هزار هکتار باغ دارد که هشت هزار هکتار آن باغ گردو با قدمت چند هزار ساله است و این شهرستان رتبه نخست گردو در استان را به خود اختصاص داده است.

رییس سازمان جهاد کشاورزی استان همدان یادآور شد: ثبت جهانی گردوی تویسرکان کار بزرگی بوده است، ولی حفظ آن از ثبتش سخت‌تر است و باید تلاش کنیم جایگاه جهانی شدن گردوی تویسرکان حفظ شود.

وی با بیان اینکه گردو محصولی است که ضایعات ندارد، خاطرنشان کرد: همه اجزای گردو کاربردی است و این محصول با این همه مزیت یک نعمت بزرگ است که نصیب مردم تویسرکان شده است.

بهراملو مطرح کرد: تولیدات کشاورزی استان باید صادارت محور شود و در کنار بالا رفتن تناژ برداشت، کیفیت و یکدست بودن محصولات را در نظر بگیریم همچنین ۳۸ درصد سرشاخه‌کاری استان در شهرستان تویسرکان انجام شده است.

رهاورد:

گردوی تویسرکان کیمیای نابی است که باید از آن بیشتر برای توسعه اقتصادی منطقه استفاده کرد. جلوگیری از خام فروشی، راه اندازی صنایع تبدیلی، ایجاد صنایع بسته بندی، برندسازی و اصالت محصول موضوعاتی است که باید برای آن برنامه‌ریزی کرد.

این طلای سبز ریشه در عمق فرهنگ مردم تویسرکان دوانده و اهالی این شهرستان در هر کجای کشور با گردوی ناب شناخته می‌شوند. حالا باید قدر گردوی تویسرکان را بیشتر دانست و از این طلای سبز بهره وری بیشتری داشت.

منبع: ایرنا