رشد تاریخی سرمایه‌گذاری‌های اکتشافی و چالش‌های پیش‌روی توسعه کیفی معدن ایران

داده‌های آماری نشان می‌دهد ضریب همبستگی ۰.۹۲ میان حجم سرمایه‌گذاری و رشد حفاری‌های مغزه‌گیری وجود دارد؛ بدین معنا که تزریق منابع مالی به‌طور مستقیم به افزایش ظرفیت اکتشافی، کشف ذخایر جدید و ارتقای دقت داده‌های زمین‌شناسی منجر شده است. این شاخص عملکرد نشان‌دهنده‌ی اثرگذاری مثبت سیاست‌های توسعه اکتشاف در ایران است.
هرچند از نظر رشد کمّی، عملکرد ایران در سال‌های اخیر چشم‌گیر بوده، اما در حوزه بهره‌وری و کیفیت عملیات اکتشاف هنوز فاصله معناداری تا کشورهای پیشرو وجود دارد.
• در شیلی، با سرمایه‌گذاری سالانه بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون دلار و مشارکت گسترده بخش خصوصی، نظامی کارآمد در حوزه اکتشاف شکل گرفته است.
• استرالیا با تکیه بر داده‌های پایه زمین‌شناسی و حمایت مؤثر از بخش خصوصی، الگوی توسعه پایدار معدنی را ارائه می‌کند.
• عربستان سعودی نیز با سرمایه‌گذاری بیش از ۵۰۰ میلیون دلار در سال، در حال تثبیت جایگاه خود به‌عنوان قطب معدنی خاورمیانه است.
برآوردها نشان می‌دهد که برای دستیابی به رشد اقتصادی ۸ درصدی در بخش معدن ایران، باید سالانه ذخایری به ارزش حداقل ۴.۸ میلیارد دلار کشف شود. با توجه به نرخ موفقیت جهانی پروژه‌های اکتشافی (حدود ۰.۳ درصد)، ایران به سرمایه‌گذاری سالانه بین ۱.۶ تا ۲.۴ میلیارد دلار نیاز دارد؛ معادل ۳۰۰ تا ۴۵۰ هزار میلیارد تومان. این رقم نشان می‌دهد که علی‌رغم جهش چشمگیر در بودجه اکتشاف، سطح فعلی سرمایه‌گذاری هنوز با نیاز واقعی فاصله دارد.
بودجه تقریبی ۸۰۰ میلیون دلاری ایمیدرو در سال جاری گامی رو به جلو ارزیابی می‌شود، اما کارشناسان بر این باورند که برای دستیابی به اهداف توسعه‌ای، باید حجم سرمایه‌گذاری دو تا سه برابر شود و همراه با آن، مشارکت بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران خارجی نیز تقویت گردد.
همچنین بهره‌گیری از فناوری‌های نوین مانند ژئوفیزیک هوایی، سنجش‌ازدور، هوش مصنوعی و داده‌کاوی ژئولوژیکی می‌تواند به شکل قابل‌توجهی بهره‌وری عملیات اکتشاف را افزایش دهد.
به گفته تحلیلگران، تحقق توسعه کیفی اکتشافات معدنی نیازمند رویکردی چندجانبه است که شامل موارد زیر می‌شود:
۱. استمرار رشد بودجۀ دولتی در بخش اکتشاف؛
۲. تقویت جذب سرمایه خصوصی و بین‌المللی؛
۳. دیجیتالی‌سازی و ارتقای فناوری‌های اکتشافی؛
۴. تدوین برنامۀ ملی جامع مبتنی بر داده‌های پایه زمین‌شناسی.
در مجموع، صنعت معدن ایران در نقطه‌ای کلیدی از مسیر تحولی خود قرار دارد. عبور از رشد کمّی به توسعه کیفی در اکتشافات معدنی، به‌معنای حرکت از توسعه‌ی فیزیکی به توسعه‌ی دانشی و فناورانه است؛ مسیری که می‌تواند جایگاه ایران را در میان اقتصادهای معدنی جهان به‌طور پایدار ارتقا دهد.