ایران‌کار؛ نخستین بخاری مشهدی

سیده نعیمه زینبی:

روش کار این بخاری‌ها این‌گونه بود که نفت از مخزن بخاری، چکه‌چکه به داخل محفظه آن ریخته می‌شد تا آتش درون آن را روشن نگه دارد و خانه را گرم کند. دفتر اصلی بخاری‌های ایران‌کار در خیابان نادری قرار داشت. براساس نامه‌ها و سربرگ‌هایی که از این شرکت باقی مانده است، عرفانیان، فروشنده آهن‌آلات و انواع بخاری بوده که اولین دستگاه بخاری نفت‌سوز بیمارستان شاهرضا را نصب کرده است.

طبق یکی از نامه‌ها که در تیرماه ۱۳۴۱ نوشته شده، سابقه این مؤسسه، بیست سال ذکر شده است؛ البته عمر این شرکت پس از این دیگر ادامه نداشت و شرکت‌سهامی صنعتی ایران‌کار براساس صورت‌جلسه مجمع عمومی فوق‌العاده این شرکت، در ۲۵ فروردین ۱۳۴۱ منحل و برچیده شد. عرفانیان دست از کار نکشید و به تولید آبگرمکن رو آورد.

او بعد‌ها خط تولید آبگرمکن نفتی با نام «ایران‌کارطوس» را به راه انداخت و بعد مدتی، آن را به سیدرضا ابن‌الرضا واگذار کرد تا با تولید آبگرمکن نفتی و بخاری نفتی در این عرصه پیشتاز باشد. این شرکت هنوز هم با همین نام تجاری به فعالیت خودش ادامه می‌دهد.

پسران ظهوری؛ نماینده ۲ کالا

بسیاری از حلبی‌کار‌های مشهد نیز به ساخت بخاری به شکل سنتی روی آوردند تا از بازار کار آن عقب نمانند. به‌مرور رقابت میان حلبی‌ساز‌ها که به شکل سنتی وسایل گرمایشی تولید می‌کردند و کارگاه‌های تولید بخاری که شکل صنعتی‌تری داشتند، در مشهد زیاد شد. بعضی استادکار‌های سنتی تلاش کردند با صنعت بخاری، پیش بیایند و با به‌روز کردن کارگاهشان از این حرفه عقب نمانند.

قربان ظهوری و فرزندانش از این دست بخاری‌ساز‌های سنتی مشهد بودند که از حلبی‌سازی و فلزکاری به‌سوی صنایع گرمایشی خیز برداشتند. ظهوری از سال ۱۳۳۰ خورشیدی انواع صنایع فلزی، بخاری هیزمی، کنده‌ای و نفتی چکه‌ای را با نام «صنایع فلزی ظهوری» در ابتدای میدان سعدی دایر کرد. ظهوری به کمک دو پسرش، علی و جواد، دو کارخانه «آرلوکس» و «مشهدظهور» را بنیان گذاشت.

علی، کار خودش را از یک مغازه در خیابان دانشگاه مشهد شروع کرد و نخستین محصولش نیز بخاری نفتی چکه‌ای بود. او بعد‌ها کارگاهش را گسترش داد و در حاشیه میدان سعدی، صنایع فلزی سبک و بخاری نفتی کاربراتوری ساخت. ادامه فعالیت وی به ساخت شرکت آرلوکس در حاشیه جاده سنتو منجر شد که بعد‌ها محصولات گازسوز را نیز تولید می‌کرد.

برند‌های دیگر، در دهه ۵۰

زمستان‌های سرد مشهد، بازار کالا‌های گرمایشی را داغ کرده بود و همین موضوع، باعث رونق ساخت بخاری در دهه‌های پیش‌رو شد. دهه ۵۰ یکی دیگر از برهه‌های زمانی بود که نشان‌های تجاری‌نو در این زمینه پیدا شد. کارخانه «هیتاشعله» از سال ۱۳۵۳ خورشیدی در کارگاه کوچکی در داخل مشهد کار خودش را آغاز کرد و مصنوعات فلزی نظیر کمد بایگانی، فایل و میزتحریر تولید می‌کرد.

چندسالی طول کشید تا نخستین محصول بخاری نفت‌سوز با نام تجاری «آذر» از دل آن کارگاه کوچک بیرون آمد که با گذر زمان، تبدیل به یکی از نشان‌های شناخته‌شده در مشهد شد. هیتاشعله بعد از چند سال تولید بخاری‌های نفت‌سوز مبله، منبع‌گردان و کارگاهی طرح پلار را آغاز و سرانجام بخاری با فناوری کاربراتور نفتی را روانه بازار کرد. سیدجواد صیفی‌حصار، فرد دیگری بود که در سال ۱۳۵۴ قدم به دنیای بخاری‌سازی گذاشت.

او شرکتی با نام حافظ ساخت و کار تولید آبگرمکن‌های نفتی را شروع کرد و در ادامه، نشان آدنیس را برپا کرد که هنوز هم فعالیتش ادامه دارد. «جهان‌افروز» نام تجاری دیگری بود که فعالیت خودش را هم‌زمان با آدنیس شروع کرد و توانست قدم‌های خوبی در این عرصه بردارد .