بدون ارث هم می شود ثروتمند شد؛ مثل حسینعلی البرز

مرحوم البرز در سال ۱۲۸۵ شمسی در تهران متولد شد. مادرش را در سن دو سالگی از دست داد. در هفت سالگی وارد مدرسه قزاقخانه که در آن زمان روس­ها تأسیس کرده بودند، شد اما به دلیل اینکه فارغ التحصیلان این مدرسه می بایست به خدمت ارتش درمی­آمدند، با رضایت پدر و تغییر رشته، وارد کالج البرز شد.

پس از اخذ دیپلم در سال ۱۳۰۴ شمسی، به دلیل تسلط به زبان‌های انگلیسی و روسی به عنوان مترجم وارد وزارت مالیه (دارایی فعلی) شد. پس از مدتی به سبب بیماری برونشیت و بنابر تجویز پزشک به خوزستان منتقل گردید اما خواسته­های نامشروعی که خوانین محل در باب نحوه پرداخت مالیات داشتند، او را از خدمت در وزارت دارایی منصرف ساخت و با بازگشت به تهران، پس از مدتی به عنوان منشی شعبه اول به استخدام وزارت عدلیه درآمد.

بنا به درخواست پدر که آرزوی ازدواج تنها پسرش را داشت، در سال ۱۳۱۰ شمسی، با خانمی فهمیده و خداشناس بنام فخرالزمان ازدواج کرد اما با فوت پدر، سرپرستی خانواده‌ی بدون درآمد و چند نفره خود و پدر بر عهده او قرار گرفت. به دنبال این شرایط بود که فساد اداری حاکم بر مشاغل دولتی از یک سو و مشکلات معیشتی از سویی دیگر، البرز را مجبور به کناره­گیری از کار دولتی کرد.

فعالیت اقتصادی

مرحوم البرز در سال ۱۳۱۲ در اولین اقدام اقتصادی آزاد، با شرکت و برنده شدن در یک مناقصه دولتی طی ابتکار عملی مناسب، توانست از سود آن با خرید مغازه‌ای در خیابان فردوسی، مقدمات تجارت با کشور آلمان را فراهم کند و در ادامه با کار شبانه روزی و تلاش طاقت فرسا در مدت سه سال، موفق به دریافت نمایندگی یازده شرکت معتبر آلمانی (موتورسیکلت، دوچرخه، رادیو،گرامافون و …) شد.

بدین ترتیب عملاً البرز بدون ارث مادی از پدر و صرفاً با تکیه بر توان و تعهد شخصی، ضمن معرفی خود به عنوان یکی از پنجاه کُنشگر اقتصادی ۱۵۰ سال اخیر ایران، توانست سرمایه معتنابهی را برای خود رقم بزند.

البرز در سال ۱۳۴۲ شمسی با تأسیس و وقف بنیاد فرهنگی البرز با هدف كمك به اشاعه فرهنگ كشور و تجلیل از مقام علمی دانشمندان و پژوهندگان برتر ایرانی و تشویق دانشجویان و دانش­آموزان برگزیده و نوباوگان و نوجوانان با استعداد ایرانی، از طریق اعطای “جایزه بنیاد البرز” توانست روح والای خود را در انجام اقدامات خیر و ماندگار متعدد در مابقی سالهای حیاتش ارضاء نماید.

خانواده البرز

حاصل ازدواج حسینعلی البرز 3دختر بود. او که دارایی‌ها و املاکش را وقف راه‌اندازی این بنیاد، اعطای وام دانشجویی و اهدای جوایزی با عنوان «جوایز حسن تحصیل» به دانش‌آموزان و دانشجویان ممتاز کرده بود در جایی گفته است: «برای برخی این توهم پیش آمده که من با نهادن همه هستی خود در بنیاد فرهنگی، دخترانم را از ارث محروم کردم. اما من ارث باارزش‌تری برای آنان باقی گذاشتم؛ دانش و انسانیت. تصمیم گرفتم این ثروت را به جای آنکه در اختیار بازماندگانم قرار دهم تماماً در اختیار فرزندان وطن که آنان را نیز فرزندان خود می‌دانم قرار دهم تا به نحو شایسته‌تری به مصرف برسد.»

مکاتبه با آیت الله خمینی

بنیاد فرهنگی البرز اکنون تحت پوشش سازمان اوقاف و امور خیریه فعالیت می‌کند. در 24فروردین سال 1358 مرحوم البرز که برای جراحی و درمان بیماری معده به کانادا سفر کرده بود با ارسال نامه‌ای به امام خمینی (ره)، تولیت بنیاد را به ایشان واگذار می‌کند. در بخشی از این نامه آمده است: «در این دوران سالخوردگی، دیگر از اینجانب سعادت ادامه اداره امور بنیاد برنخواهد آمد. بدینوسیله تولیت موقوفات را از منقول و غیر‌منقول و وجوه نقدینه به‌عهده مقام منیع آن حضرت واگذار می‌نماید که به هر نحو صلاح بدانند با در نظر گرفتن مواد اساسنامه و وقفنامه اقدام لازم را معمول فرمایند و یقین حاصل است که این اقدام خیر در درگاه احدیت بی‌اجر نخواهد ماند.»

حضرت امام(ره) نیز در نامه مرحوم البرز مرقوم فرمودند: «حضرات آقایان هیئت امنا اوقاف؛ هیئتی برای رسیدگی به مندرجات وقفنامه مذکور در این ورقه تعیین نمایید. معلوم است این هیئت مرکب از امنا و معتمدان و یک نفر روحانی مورد اعتماد خواهد بود.» اکنون بنیاد البرز از درآمدهای حاصل از واحدهای تجاری‌اش به دانشجویان دانشگاه‌ها وام تحصیلی پرداخت می‌کند. هر ساله طی مراسمی ویژه از سوی این بنیاد، جوایزی به دانش‌آموزان و دانشجویان ممتاز در مقاطع مختلف تحصیلی اهدا می‌شود. پرداخت وام به فرهنگیان از طریق انجمن اسلامی معلمان و مؤلفان کتاب و دانشجویان دانشگاه‌ها، پرداخت وام برای کمک به انتشار آثار علمی و فرهنگی ومذهبی به نهادها نیز تنها بخشی از خدمات یادگار مرحوم حسینعلی البرز است.

اهم اقدامات بنیاد فرهنگی البرز در زمان مدیریت مرحوم البرز در بنیاد

اقدام ماندگار مرحوم البرز، تأسیس این بنیاد از طریق وقف تمام اموال خود بود؛ بطوریکه او حتی خانه شخصی خود را نیز فروخت و مبلغ آن را به مجموع دارایی‌های بنیاد افزود و در یکی از اتاق‌های هتل ایرانشهر (که آن هتل هم ارث او به دخترانش بود و آنها نیز به تبعیت از پدر، این هتل را به بنیاد اهداء نموده بودند)، زندگی کرد. البرز علیرغم بیماری و منع پزشکان از هرگونه فعالیت، مسؤولیت مدیرعاملی بنیاد را با اشتیاق به عهده گرفت و در طی ۱۵ سال حضور در ایران (تا پیش از اعزام به خارج از کشور جهت عمل جراحی معده در سال ۱۳۵۷)، مادام‌العمر خود را از دریافت هرگونه حقوق و پاداش و مزایا بابت مدیریت در بنیاد محروم کرد و به عبارتی، علاوه بر وقف تمامی اموال خود، وجود خود را نیز وقف نمود. این در حالیست که او با وصیت مبنی بر واگذاری جسد خود برای کالبد شکافی به دانشگاه علوم پزشکی تهران، حتی از وقف پیکر خود نیز غافل نشد.

مرحوم البرز طی این سال‌ها ضمن عضویت در اولین هیئت امنای دانشگاه شریف، تمام تلاش خود را در حمایت از نخبگان ایرانی در تمامی سطوح از طریق ابداع و اعطای وام شرافتی (بدون ضامن و بهره) به دانشجویان و در سالهای بعد اعطای وام اشتغال به کار به فارغ التحصیلان دانشگاهی و همچنین ابتکار و اهدای جایزه بنیاد فرهنگی البرز با عنوان “جایزه البرز” به برترین­های علمی کشور به کار بست.

قدامات خیرخواهانه مرحوم البرز را می‌توان به دو مرحله‌ی قبل و بعد از تأسیس بنیاد فرهنگی البرز تقسیم نمود. اهم اقدامات او طی سال‌های ۱۳۲۴ تا سال ۱۳۴۱ بسیار متنوع و متعدد است که اهم آنها عبارتند از: اهدای يك دستگاه بيمارستان سيار مجهز به اتاق عمل و چشم پزشكي با مشاركت فرزندان به جمعيت هلال احمر فعلي؛ احداث سالن انتظار بيماران در بيمارستان امام خميني فعلي؛ اهدای چندين دستگاه مولد توليد برق به بيمارستان­ها جهت جلوگيري از توقف در عمل جراحي؛ اهدای تمامی تجهيزات اتاق عمل بيمارستان اميراعلم؛ اهدای تعدادی تخت بيمارستاني و پتو به بيمارستان امام خميني فعلي؛ اهدای وسایل کامل جراحی فک و صورت به دانشکده پزشکی دانشگاه تهران؛ اهدای پتو به زلزله زدگان لار در استان فارس؛ کمک نقدی و اهدای لباس به بیماران و دانش­آموزان بی‌بضاعت؛ ساخت و اهدای مدرسه و آب انبار در سوهانک و شادآباد تهران و … از آنجا که اقدامات خیرخواهانه و انسان دوستانه پراکنده نمی­توانست حس نوع دوستی البرز را اقناع کند، در تاریخ ۲۷ اسفند سال ۱۳۴۲ تمام اموال خود را با تأسیس بنیاد فرهنگی البرز با سرمایه‌ای معادل سرمایه ایجاد یک بانک خصوصی در کشور وقف نمود. با این حال بعد از تأسیس بنیاد و بر حسب شرایط، اقدامات نیکی را طی سال‌های ۱۳۴۵ تا سال ۱۳۵۵ انجام داد که برخی از آنها عبارتند از: کمک به سيل زدگان پاكستان؛ کمک به گرسنگان آفريقا؛ پرداخت كمك هزينه تحصيلي به دانش­آموزان ايراني در كشور عراق؛ پرداخت هزینه ساخت كتابخانه در مدرسه البرز فعلي و دانشگاه اميركبير؛ بورس دو کودک خردسال از آغاز دورۀ تحصیلی متوسطه تا پایان دانشگاه و …