بررسی احتمال کاهش و یا افزایش قیمت نفت و تاثیر آن براقتصاد ملی و چگونگی تعامل کشور با اقتصاد جهانی

روزبه صداقت:

طرف عرضه اقتصاد با کاهش قیمت نفت باید تقویت شود. چرا که هزینه های تولید کاهش یافته و منحنی عرضه کل به سمت راست منتقل می شود. ولی از آنجا که اقتصاد کشور در بخش تولید وابستگی شدیدی به واردات مواد اولیه و واسطه ای دارد، این نتیجه گیری را نمی توان به طور قطعی بیان کرد. از طرفی با کاهش قیمت نفت و تاثیر آن بر افزایش نرخ ارز، بودجه دولت کاهش می باد و با تاثیر بر مخارج مصرفی و سرمایه گذاری تقاضای کل کاهش می یابد.

اگر اثر کاهش قیمت نفت بر افزایش قیمت مواد اولیه وارداتی را نادیده بگیریم، با کاهش قیمت نفت با دو واکنش عرضه و تقاضا که در جهت عکس یکدیگر می باشند مواجه می شویم. با کاهش قیمت نفت به علت کاهش هزینه های تولید طرف عرضه افزایش می یابد ولی طرف تقاضا به علت کاهش بودجه دولت و افزایش نرخ ارز و به تبع آن تغییر در مخارج مصرفی و سرمایه گذاری کاهش می یابد.

این اثر در رابطه با افزایش قیمت نفت اثر عکس برجای می گذارد. مطالعات صورت گرفته در رابطه با این دو اثر بیان می کنند که در اغلب کشورهای متاثر از نفت، اثر کاهش تقاضا ناشی از کاهش قیمت نفت بر اثر افزایش عرضه اقتصاد غلبه کرده و در نتیجه اقتصاد را با وضعیت بدتری مواجه می کند.به طور کلی اثر تغییر قیمت نفت بر اقتصاد کشورها را می توان با توجه به میزان وابستگی کشورها به واردات و ساختار صادرات واردات کشورها تحلیل کرد.

به میزانی که وابستگی به واردات بیشتر باشد، تغییر قیمت نفت با اثر بر تغییر نرخ ارز و در نتیجه تغییر در قیمت ها، اقتصاد را بیشتر متاثر می کند. وقتی عمده صادرات یک کشور وابسته به نفت باشد و مقدار قابل توجهی از مواد اولیه تولید، مواد واسطه ای، مواد مصرفی نهایی و … از طریق واردات تامین گردد، تغییر قیمت نفت تاثیر بیشتری بر اقتصاد ان کشور وارد می کند. چرا که مثلا با کاهش قیمت نفت، درآمدهای ارزی کاهش می یابد، قیمت ارز بالا رفته و ارزش پول ملی کاهش می یابد. چون ساختار صادرات واردات کشور متکی به نفت می باشد، قیمت مواد اولیه و واسطه ای تولید افزایش یافته و هزینه تولید بنگاه های اقتصادی افزایش می یابد.

در نتیجه بنگاه اقتصادی برای جلوگیری از زیان دهی قیمت محصولات خود را افزایش می دهد. قیمت مواد مصرفی وارداتی نیز با افزایش نرخ ارز افزایش می یابد و در نهایت اقتصاد کشور وارد یک دوره رکود توام با تورم می شود. نمودار زیر نشان دهنده ارتباط بین درآمدهای نفتی و تغییر در نرخ ارز در سال ها 1377 تا 1398 می باشد.

 

همانطور که نمودار نشان می دهد در سال هایی که درآمدهای نفتی افزایش یافته است نرخ ارز تقریبا ثابت مانده است و در سال های کاهش درآمدهای نفتی نرخ ارز افزایش یافته است. از آنجا که اقتصاد ایران به شدت به نرخ ارز وابسته است و تغییرات نرخ ارز علاوه بر تاثیر بر ساختار واردات صادرات، انتظارات تورمی را نیز تحت تاثیر قرار می دهد، سایر شاخص های اقتصادی نیز با این تغییر دستخوش تغییرات گسترده می گردند.

عوامل بسیاری بر تعیین قیمت نفت تاثیر می گذارند که با توجه به مطالعات صورت گرفته متخصصان در این زمینه به برخی از این عوامل اشاره می شود:

• وضعیت تقاضا: فزونی تقاضا در بازار جهانی نسبت به عرضه نفت، سبب افزایش قیمت نفت می گردد. کشورهای عمده مصرف کننده نفت چین، کره جنوبی، ژاپن، آمریکا، هند و اتحادیه اروپا می باشند. بیش از 65 درصد واردات نفت جهان مربوط به این کشورها می باشد. بنابراین بررسی ساختار و سیاست های اقتصادی این کشورها می تواند در تحلیل قیمت اتی نفت موثر باشد.
• وضعیت عرضه: نفت نیز چون سایر کالاها از قانون عرضه و تقاضا تبعیت می کند و افزایش و یا کاهش عرضه آن سبب کاهش و افزایش قیمت نفت می گردد. 15 کشور حدود 70 درصد ذخایر نفت جهان را در خود دارند و می توان این 15 کشور را به عنوان نماینده طرف عرضه نفت بررسی و تحلیل کرد. این کشورها شامل الجزایر، ایران، کویت، عمان، قطر، عربستان، امارات، نیجریه، لیبی، کانادا، اندونزی، مکزیک، نروژ، روسیه و آمریکا می باشد که 9 کشور اول عضو کشورهای اوپک می باشند.
• سفته بازی: فعالیت های سوداگرانه و مبتنی بر سفته بازی در هر بازاری سبب نوسانات قیمت می گردند. فعالین این حوزه با انگیزه کسب سود اقدام به خرید و فروش نفت در قیمت های آینده  و یا پرداخت قیمت کنونی نفت جهت دریافت در آینده می کنند. این فعالیت ها سبب می گردند که قیمت نفت از قیمت واقعی خود فاصله گرفته و افزایش یا کاهش یابد.
• حوادث و پدیده های طبیعی: رخداد حوادثی مثل سیل، زلزله و .. در جهان می تواند قیمت نفت را تحت تاثیر قرار دهد. به عنوان مثال می توان به شیوع گسترده ویروس کرونا و تاثیر آن بر بازار نفت در سال 1399 اشاره کرد.
• شرایط مالی اقتصادهای بزرگ: از آنجا که کمتر اقتصادی را می توان یافت که به اقتصادهای نظیر چین، آمریکا و … وابسته نباشد، وجود بحران در این اقتصادها می تواند سبب نوسانات قیمت نفت گردد. زیرا با توجه بزرگ بودن این اقتصادها، از وابستگی آن ها به نفت به عنوان یکی از اصلی ترین مواد اولیه تولید نمی توان غافل شد. مثال بارز آن رخداد بحران مالی در امریکا در سال 2008 می باشد که در همین ایان قیمت نفت نیز دچار تغییر شد.
• تغییر ارزش دلار: ارزش جهانی دلار می تواند رابطه ای عکس با قیمت جهانی نفت داشته باشد
• رخداد جنگ و تنش های سیاسی-نظامی: این مسئله به ویژه در خاورمیانه می تواند سبب نوسانات قیمت نفت گردد.

طبق مطالعات ابریشمی و همکاران در سال 1393، وقوع بحران مالی در آمریکا و اروپا در سال 2008 و پس از آن افزایش تقاضای جهانی نفت بیشترین تاثیر را بر افزایش قیمت نفت در یکی دو دهه اخیر داشته اند.

یکی از روش های پیش بینی قیمت ها استفاده از روش آریما می باشد. دراین روش بر اساس مقدار گذشته قیمت یک کالا و بررسی خطاهای آن، مقادیر آینده تخمین زده می شود. برای تخمین قیمت نفت با این روش ابتدا مانایی روند قیمت هر بشکه نفت را بررسی می کنیم. نمودار زیر نشان دهنده روند قیمت نفت از سال 1980 تا 2019 می باشد:

این نمودار نشان دهنده عدم مانایی این روند می باشد، بنابراین از تفاضل مرتبه اول آن برای بررسی مانایی روند استفاده می کنیم. برای این منظور آزمون دیکی فولر را انجام می دهیم.

نتایج آزمون دیکی فولر نشان می دهند که تفاضل مرتبه اول روند قیمت هر بشکه نفت با سطح خطای کم تر از 1 درصد می تواند مانایی را نشان دهد.

با توجه به مانا بودن تفاضل مرتبه اول این روند، مدل arima(1,1,0)  تخمین زده شد و با توجه به ضرایب مدل، قیمت هر بشکه نفت از سال 1988 تا 2021 پیش بینی شد. نتایج این پیش بینی در نمودار زیر نشان داده شده است.

نتاج این تخمین نشان دهنده افزایش قیمت نفت در سال 2021 می باشد. به این نکته باید توجه کرد که هر یک از عوامل شرح داده شده در بالا مبنی بر عوامل اثر گذار بر قیمت نفت، می توانند سبب تغییر در قیمت نفت شوند. در حال حاضر تصمیم اوپک مبنی بر عدم افزایش تولید نفت، بهبود وضعیت اشتغال در آمریکا، مناقشات منطقه ای یمن و عربستان از جمله عواملی هستند که سبب تقویت قیمت نفت می گردند. در مقابل ارقام منفی گزارشات اقتصادی چین به عنوان یکی از عمده ترین متقاضیان نفت، افزایش انتشار اوراق قرضه آمریکا و تاثیر آن بر افزایش قیمت دلار نیز از جمله عوامل تضعیف کننده قیمت نفت می باشد. به صورت کلی با توجه به عوامل مختلف اقتصادی تاثیر گذار بر قیمت نفت در جهان، می توان امیدوار بود که در نیمه اول سال 2021 احتمالا قیمت نفت نسبت به سال گذشته افزایش داشته باشد. با توجه به بودجه کشور و پیش بینی درآمدهای نفتی بالا، این مسئله می تواند بودجه دولت را نیز تحت تاثیر قرار دهد و اهداف بودجه ای دولت را برآورده کند. افزایش قیمت نفت می تواند سبب جلوگیری از افزایش قیمت داخلی ارز  شده و عدم افزایش قیمت ارز نیز به نوبه خود سبب جلوگیری از رشد شدید قیمت بازارهایی نظیر مسکن، خودرو و … می گردد. به عنوان مثال ارتباط بین روند شاخص قیمت زمین و نرخ ارز را در نمودار زیر می توان مشاهده کرد:

برای قابل مقایسه شدن این دو روند از مقدار نرمال شده برای رسم نمودار استفاده شده است. به این معنا که مقدار هر سال تقسیم بر بیشتر مقدار شاخص مورد نظر شده است. به این ترتیب هر دو عدد نرخ ارز و شاخص قیمت زمین عددی بین 0 تا 1 می باشند. همانطور که نمودار نشان می دهد، افزایش نرخ ارز می تواند سبب افزایش شاخص قیمت زمین گردد.

از آن جا که اقتصاد کشور به شدت به نرخ ارز وابسته می باشد، تغییر در این نرخ سبب می شود که سایر شاخص های اقتصادی به صورت مستقیم یا غیر مستقیم تحت تاثیر این تغییر قرار گیرند.

تهیه کننده و تحلیلگر:دکتر روزبه صداقت

۲۶/۱۲/۱۳۹۹

Rouzbehsedaghat82@gmail.com