تاثیرسقوط خانواده‌های بزرگ صنعتی در تضعیف بخش خصوصی ایران

روابط خانوادگی به عنوان یک سرمایه مهمی که ما الان به آن «سرمایه اجتماعی» می‌گوییم، پیش از انقلاب اهمیت داشته است. در ایران، سطح اعتماد به عضو خانواده خیلی بالاتر از غیرعضو بوده است.

خانواده‌ها تاثیر بسیار زیادی در گسترش صنایع و کارخانه‌ها داشتند. این خانواده ها مثل عمید حضورها، لاجوردی ها و خسروشاهی ها وقتی از کشور خارج شدند در آنجا هم آدم های موفق بودند

در ایران، خانواده‌ها توانستند از آن سرمایه [اجتماعی] استفاده کنند و فعالیت‌های اقتصادی خود را گسترش دهند. در حال حاضر هم اکثریت بنگاه‌های کشور ما خانوادگی هستند ولی در مقایسه با بنگاههای قدیمی کشور،قابلیت بزرگ‌ شدن را ندارند.

دلایل مختلفی دارد:

یک علت قانون ارث است که اموال را بعد از مرگ تقسیم می‌کند و واحدهای اقتصادی و صنعتی به نسل دوم منتقل نمی‌شود. اما دلیل اصلی‌اش این بوده است که صنعتگران سابق، پیوندهای خانوادگیشان را به پیوندهای اقتصادی منفعت‌‌‌طلبانه ترجیح می‌دادند. این دو پیوند اصولا در تعارض با یکدیگرند، ولی آن گروه صاحبان صنایع قدیمی توانسته بودند شرایطی را به وجود آورند که میان این اضداد آشتی‌ای به وجود آید.

بعد از انقلاب، خانواده‌های صنعتی بزرگ از کشور رفتند و با از بین رفتن آن خانواده‌های صنعتگر، ساختار مالکیت هم در کشور ما تغییر کرد و دیگر واحدهای بزرگی نداریم که خانواده‌ محور باشند و از این سرمایه‌ای که چطور خانواده می‌تواند ضمن حفظ پیوندهای خانوادگی، فعالیت‌های اقتصادی بزرگی ایجاد کند، محروم شدیم.

الان ما تنها نمونه‌ای که از کسب‌وکار بزرگ خانوادگی در ایران داریم گروه صنعتی بوتان است که توانسته با محوریت آقای مهندس خلیلی سر جایش باشد و البته مدیران حرفه‌ای خارج از خانواده هم در استخدام دارد. ولی به هر حال، معلوم نیست که بعد از مهندس خلیلی، کسب‌وکار خانوادگی ادامه پیدا کند یا خیر؟

می‌خواهم این را برای اولین بار بگویم: غیر از این که مشکلات اقتصادی ایران معلول دولتی ‌بودن یا «خصولتی‌ بودن» شرکت‌هاست و اینها هستند که ساختار مالکیت‌های بزرگ را در اختیار دارند، یکی از معایب یا آفت‌های تغییر ساختار مالکیت بعد از انقلاب برمی‌گردد به نادیده ‌گرفتن پتانسیل‌های خانواده در رشد بخش خصوصی.

یعنی اگر بخش خصوصی هم جای مناسبی در ساختار مالکیت داشته باشد، با وجود فعالیت‌های خانوادگی می‌تواند رشد بسیار بهتری داشته باشد و به طبع اقتصاد ایران هم می‌تواند از آن بهره ببرد.

از گفتگوی دکتر علی اصغر سعیدی« بورژوازی در غربت» با مجله کارخانه دار