تاثیر استبداد بر اندازه کارخانه‌ها در ایران

یکی از مشکلات تاریخی صنایع ایران که ریشه در دوران قاجاریه دارد، کمبود سرمایه گذاری و فقدان انباشت است.

سرمایه گذران صنعتی ایران همیشه در معرض باج‌گیری قرار داشتند. بنابراین به دلیل ناامنی و بی ثباتی و اجتناب از توجه مستبدان و مقامات دولتی و فرار از مصادره احتمالی، ترجیح می دادند که از سرمایه گذاری حجیم و متمرکز خود داری کنند.

این صاحبان سرمایه یا از سرمایه گذاری صنعتی اجتناب می کردند و یا عموما واحد های صنعتی کوچک و پراکنده و دور از هم تاسیس می کردند که سرمایه آنها در معرض دید نباشد. یعنی صنایع به جای رشد عمودی به شکل افقی رشد می کرد.

همین کوچک بودن و دوری کارخانه‌ها از یکدیگر، امکان استفاده از تکنولوژی جدید و تقسیم کار را از بین می‌برد. این تولیدات متکی بر مهارت فردی بود و با هزینه اجتماعی گزاف و قیمت بالا و بدون رقابت با کالاهای ماشینی تولید می شد. قیمت تمام شده تولید در ایران  همیشه بیشتر از نمونه خارجی بود.

در مجموع، در ایران هیچ وقت جریان دگردیسی «ثروت» به «سرمایه» اتفاق نیفتاده است. اگرچه مازاد تولید ناچیز بود همین هم در اختیار افراد معدود قرار گرفت یا بصورت دفینه درآمد و یا به مصارف غیر ضرری  و لوکس رسید.

دولت مرکزی در ایران نه تنها مانعی بر سر را ه بخش خصوصی بود بلکه خودش هم برای رشد و توسعه برنامه ای نداشت.  دولت نه تنها سرمایه گذاری نمی کرد بلکه از هیچ ترفندی برای کند کردن فرایند تولید و باز تولید غفلت نمی کرد

برگرفته از کتاب احمد سیف ( ۱۳۸۰) استبداد، مسئله مالکیت و انباشت سرمایه در ایران، تهران، نشر رسانش، صفحات ۲۰۰ تا ۲۲۴

در باره احمد سیف https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B3%DB%8C%D9%81