عبدالله مقدم؛ کسی که کت و شلوار با فاستونی وطنی به تن ایرانیان کرد

سرگذشت کامل عبدالله مقدم و خدمات او به صنعت نساجی ایران

امروزه کمتر ایرانی است که اسم پارچه فاستونی مقدم را نشنیده باشد، اما ممکن است خیلی ها با میرزا عبدالله مقدم قزوینی، نخستین تولید کننده این پارچه در کشور و نقش او در تحول صنایع نساجی ایران آشنایی نداشته باشند

اسم اصلی پارچه فاستونی در حقیقت پارچه بوستونی بود که با ترکیبی از پشم طبیعی و الیاف مصنوعی در بوستون آمریکا بافته می شد و به اروپا و روسیه صادر می شد، روسها این پارچه را «فاستونی» تلفظ می کردند و چون  تجار ایرانی، آنرا از مقصد روسیه وارد می کرد، در ایران به پارچه فاستونی معروف شد.

خاندان مقدم از قدیم در قزوین و تهران در کار واردات و توزیع قماش  از روسیه و بعدها شوروی بودند. میرزا عبدالله که از شاگردی و پادوئی شروع کرده بود، به مرور به یکی از تجار خوشنام، معتبر  تهران تبدیل شد و تصمیم گرفت که به جای واردات پارچه های خارجی، در داخل کشور اقدام به تولید آن کند.

در سال 1337 در بیرون شهر کرج یک قطعه زمینی را برای تاسیس کارخانه فاستونی اختصاص داد و  با خرید ماشین آلات مدرن نساجی از اروپا و نیز استخدامی مهندسان زبده ایرانی، آلمانی و ایتالیایی و حتی استفاده از عالی‌ترین پشم مرینوس استرالیائی و نیز نظارت های دقیق فنی و کیفی، موفق به تولید بهترین پارچه فاستونی در جهان شد که علاوه بر مصرف کت و شلوار داخلی و تامین لباس افسران ارتش، به بازارهای اروپا و شوروی نیز صادر می شد.

در این کارخانجات دستگاه چاپ پارچه کم نظیری نصب شده بودکه در آن زمان فقط سه دستگاه نظیر آن در کارخانجات دیگر جهان وجود داشت.  آوازه فاستونی مقدم به قدری جهانگیر شد که حتی بیابانی که کارخانه مقدم در آن احداث شده بود، اعتبار یافت. بطوریکه، خانه های سازمانی که م برای مهندسان و  کارگرانش احداث کرده بود، رفته رفته تبدیل به شهر نظرآباد کرج شد.

عبدالله مقدم در طول حیات کاری اش چندین کارخانه دیگر از جمله کارخانه « ممتاز» را تاسیس کرد و مدتی هم مدیریت کارخانه ریس بافی اصفهان را عهده داربود و به صنعت نساجی ایران اعتبار بخشید

زندگی حرفه ای او البته بی چالش هم نبود. در سال 1343 به خاطر طرح توسعه کارخانه ممتاز که به علت  عدم همکاری بانک ها و در نتیجه تامین مالی از طریق پرداخت بهره سنگین، متوقف مانده بود، دچار ورشکستگی شد. طلبکاران، زندگی او را سیاه کردند و هیچ کس به دادش نرسید. دست آخر با فروش زمین هایی که سالها پیش خریده بود و از شانس او ارزش فوق العاده یافته بود، از این بحران خلاصی یافت.

در سالهای بعد از پیروزی انقلاب، مثل اغلب کارافرینان کشور مورد بی مهری قرار گرفت. نشریات چپ مارکسیستی او را ، زمیندار، سرمایه دار چپاولگر و غارتگر کشور می نامیدند. در 6 اردیبهشت سال 1360 نامه ای به اسم جمعی از جوانان مذهبی و انقلابی نظرآباد خطاب به دادگاه انقلاب کرج تهیه شد که خواهان بازداشت او به اتهام همکاری با حکومت پهلوی و حمایت از کودتای 28 مرداد 1332 بودند. استناد آنها ظاهرا به بازدیدی بود که محمد رضا شاه پهلوی از کارخانه مقدم انجام داده بود.

نهایتا در 6 اردیبهشت 1360 این پیرمردکارآفرین، توسط دادگاه انقلاب بازداشت و بعد از مدتی با وساطت مصطفی بازرگان (برادر مهندس مهدی بازرگان نخست وزیر موقت) و وثیقه 50 میلیون تومانی آزاد شد. در 13 خرداد همان سال نشریه چپ گرای « کار» ارگان چریک های فدایی خلق، ضمن اعتراض به آزادی او نوشت: « ما انتظار داشتیم که حداقل کارخانجات او مصادره شود». ظاهرا مقدم تعهد کرده بود که جاده های نظر آباد را آسفات و شبکه آبرسانی شهر را تکمیل نماید.

اگرچه اموال او زیر تیغ مصادره ها نرفت اما چندماه بعد، مردی که هزاران نفر را صاحب شغل و خانه و اعتبار کرده بود، و حتی بصورت ناشناس به فقرا کمک می کرد، زیر فشارها و توهین ها دق کرد و درگذشت. اما برندی که مقدم  ایجاد کرده بود هنوز هم و به رغم واردات و قاچاق بی ریه کالاهای ترکیه ای و چینی از اعتبار و شهرت لازم برخوردار است

مقاله نشریه کار ارگان سازمان چریک های خلق در 13 خرداد 1360 علیه مقدم

گزارش روز افتتاح کارخانه 

روز بیست و سوم آبان ماه 1338 به عنوان روز افتتاح رسمی کارخانه فاستونی مقدم، گزارشی برای حاضران ارائه کرد که تا حدی نشانه اندازه و اهمیت کار اوست:

« منت خدای را سزد که توفیق ارزانی داشت تا این کارخانه در سه سال قبل ساختمان آن شروع و اینک آماده بهره‌برداری و افتتاح گردد. این کارخانه که با راهنمائی و کمک‌های ذی قیمت اولیاء امور پایه‌گذاری گردیده از جدیدترین و کامل‌ترین کارخانه‌های نساجی پشمی است. مساحتی که برای کارخانه و خانه‌های مهندسین و کارگران و سایر امور اجتماعی تخصیص داده شده بالغ بر۸۵۰ هزار متر مربع است تا کنون بغیر از کارخانه دوازده دستگاه خانه متخصصین و نودوهشت دستگاه خانه‌های کارگری دبستان و دبیرستان حمام، ‌بهداری و زمین ورزش ساخته شده و تمام ساختمان‌ها دارای برق و لوله‌کشی می‌باشد. ماشین‌آلات کارخانه عبارت از دو هزار دوک ریسندگی، چهل‌وچهار دستگاه بافندگی و ماشین‌آلات کافی برای تکمیل پارچه پشمی همچنین ماشین‌آلات لازم برای رنگ و چاپ پارچه ابریشمی و دوهزار و صد کیلووات برق، دوازده تن بخار و تعمیر خانه مجهزی که احتیاجات کارخانه را مرتفع می‌نماید. محصول سالیانه پارچه پشمی بالغ بر پانصد هزار متر و منسوجات ابریشمی حدود پنج میلیون متر است که ارزش تقریبی آنها چهارصد میلیون ریال می‌باشد و از لحاظ مرغوبیت مورد توجه مصرف‌کنندگان قرار گرفته و در نوع خود با بهترین اجناس خارجی برابری می‌کند. تعداد کارگران برای سه نوبت کار ۶۷۲ نفر میباشند و از آنجائی که ۹۸ دستگاه ساختمانهای موجود کفاف سکونت همه آن ها را نمی‌دهد رفت و آمد بقیه به قراء اطراف بوسیله اتوبوس‌های اختصاصی انجام می‌گیرد و طبق برنامه پیش‌بینی شده در نظر است همه ساله تعدادی خانه کارگری ساخته شود تا تمام کارگران در این منازل ساکن و از زندگی مرفهی بهره‌ور گردند. حقوق پرداختی ماهیانه به کارگران حدود سه میلیون ریال است و علاوه بر اینکه از مزایای قانون کار و بیمه‌های اجتماعی برخوردارند روزانه یک وعده غذای گرم به آنان داده می‌شود. حسابداری کارخانه برابر با آخرین روش حسابداری صنعتی بوده که مورد تأیید متخصصین وزارت صنایع و معادن قرار گرفته است. هیئت مدیره لازم می‌داند از اولیاء امور دولت بخصوص صنایع و معادن و بانک ملی ایران که برای ایجاد این کارخانه کمال مساعدت و همراهی را نموده‌اند سپاسگزاری خود را بعرض برساند.ضمنا” از مهندسین و متخصصینی که در تهیه طرح کارخانه و ساختمان و سایر امور آن نظارت و دخالت داشته‌اند قدردانی مینماید».