معیارها و راهکارهای دستیابی به «کشاورزی اصولی» کدام است؟

سید داود حسینی(سرپرست گروه جهادی شهدای غواص)

مقدمه

دیروز خبری در خبرگزاری ها بسیار متعجبم ساخت. خبری که دوست داشتم یا به طور کلی شایعه باشد یا حداقل در اعدادش اشتباهی صورت گرفته باشد. در پی حقیقت به جستجو در خبرگزاری پرداختم. متاسفانه هم خبر حقیقت داشت هم اعدادش. خلاصه خبر این بود:

« به گزارش جماران؛ پر آب‌برترین میوه جهان به غذای گوسفندان و دام‌ها تبدیل شده است. هندوانه که به میوه پرآب‌بر معروف است و طبق اعلام وزارت جهاد کشاورزی برای تولید هر کیلوی آن چیزی بالغ بر ۲۸۶ لیتر آب مصرف می‌شود این روزها بدلیل ازدیاد تولید، عدم فروش، نبود صرفه اقتصادی و نبود خریدار خارجی به غذای گوسفندان تبدیل شده است .گفتنی است، ایران به‌عنوان یکی از کشورهای خشک و کم بارش جهان، با تولید سالانه بیش از ۲میلیون و ۳۰۰ هزار تن در بیش از ۱۰۰هزار هکتار سطح زیر کشت، چهارمین تولید کننده این میوه پرآب‌بر در سطح جهان مطرح است».

حالا با این اعداد و ارقام تصور کنید که کشاورز در بهترین قیمت خودش هندوانه را کیلویی ۲۰۰۰ تومان(که اندک مواردی چنین قیمتی پیدا می­کند و در بسیاری از موارد قیمت پایین تر است) بتواند بفروش برساند. ۲۸۶ لیتر آب در ازای ۲۰۰۰تومان؟ منطقی است؟ صرفنظر از دیگر مخارج آیا همین مقدار آب در کشور کم آب و کم بارش ما فقط ۲۰۰۰ تومان؟ بله کشاورز ما ۲۸۶ لیتر آب زیرزمینی را فقط با ۲۰۰۰ تومان آنهم در بهترین قیمتش عوض می­کند. تاسف آورتر این است که همین هندوانه اغلب در مناطقی کشت می­شود که مردمش در معضل کم بارشی و کم آبی دست و پنچه نرم می­کنند. علت چیست؟ عدم آگاهی کشاورزان یا همان عقب ماندگی فکری و عملی؟ یا عدم حمایت و تعیین چارچوب از سوی دستگاه های اجرایی متولی مدیریت کشاورزی؟

برای اینکه به جواب درست برسیم باید ابتدا کشاورزی را تقسیم بندی نماییم و سپس ببینیم که کشاورزی در کشور ما در کدام دسته قرار خواهد گرفت و در نهایت به بیان راهکار بپردازیم.

تقسیم بندی کشاورزی:

عده ای کشاورزی را در ایران به سنتی و پیشرفته تعریف می­کنند که اگر از زاویه خودش به آن نگاه کنیم کاملا درست است . اما نمی­توان تمام بار را بر روی دوش سنتی بودن کشاورزی انداخت .اغلب در زمینهای کشاورزی که در آن کشت هایی مثل هندوانه صورت می­گیرد نحوه کاشت و آبیاری و مراقبت و برداشت مکانیزه شده است. بنابراین دیگر به مفهوم سابق سنتی نیست. اما مناسب ترین تقسیم بندی در این خصوص بنظر من تقسیم کشاورزی به اصولی و غیر اصولی می­باشد.

کشاورزی اصولی کشاورزی است که در آن کشاورز با دانش و اطلاعات کافی و با آگاهی از بازار فروش داخلی و خارجی همراه با رعایت اصل مزیت نسبی و هم چنین با حمایت و توصیه دولت در خصوص نوع محصولی که باید کشت شود اقدام به کشاورزی و تولید محصول می­کند.

 کشاورزی غیر اصولی دقیقا نقطه مقابل این امر قرار دارد. حال با توجه به معیارهای فوق می­توان به این نتیجه رسید که کشاورزی در ایران در دسته کشاورزی غیراصولی قرار می­گیرد. البته نباید این سوتفاهم پیش بیاید که کشاورزی غیراصولی یعنی کشاورزمان بلد نیست کشاورزی کنند و برای اینکار ساخته نشده اند و دانش ندارند. خیر. کشاورزهای ما در نحوه کشت و مراقبت ها و برداشت کاملا درست و صحیح عمل می­کنند اما مشکل در نحوه فروش و عدم رعایت اصل مزیت نسبی است و این برمی­گردد به همان تعریف کشاورزی اصولی و غیر اصولی که در ادامه راهکارهایش بیان می­شود.

راهکارهای دستیابی به کشاورزی اصولی:

۱-سنت شکنی و افزایش قدرت ریسک در کشاورزان:

کشاورزان ما همیشه و در هر دوره ای نسبت به کشت جدید مقاومت داشته اند. همواره سعی کرده اند همان روال قبلی را حفظ نمایند. همواره سعی کرده اند تا همان کشت قبلی را ادامه دهند. همان سود قبلی و ناچیز راضیشان می­کند.حالا مهم نیست که چقدر آب زیرزمینی هدر می­رود . اینکه بگویی باید آب بماند برای نسل آینده تا اواره شهرها و مخاطراتشان نشوند درجوابت می­گویند فعلا آب هست .بعدا هم خدا بزرگ است!

 باید این سنت را شکست .باید ذهنیت کشاورزان را نسبت به معضل کم آبی و کم بارشی تغییر داد.باید بدانند آبهای زیرزمینی مشترک همه مردم و برای آیندگان هم هست. نباید نابلدانه هدرش داد. این مهم جز با شکستن فضا اتفاق نمی­افتد . نیازی به زور و قانون نیست. چون نسل آینده هم خواهان این نیست کشاورز کارش تعطیل شود، کارگرانش بیکار شوند و خانه نشین شوند. صرفا می­خواهد کشاورز از آبی که در دسترس است اصولی و بهینه استفاده نماید. بنظر من خواسته بزرگی نیست. کشاورزان باید به کشت های کم آب و جدید روی بیاورند، قدرت ریسک را بالا ببرند و از اتفاقات جدید نترسند.

۲- بازاریابی محصولات جدید و حمایت دولت در این امر:

مهم ترین بخش کشاورزی فروش محصولات است. همه کشاورزان ما زحمت کش و پای کار هستند. هر نوع محصولی را بکارند جانانه از آن مراقبت می­کنند تا به برداشتش برسند اما بیشترین ضرری که به کشاورز می­رسد مربوط به نحوه فروش و بازاریابی است که مطمینا کشاورز به تنهایی از پس آن برنمی­آید بلکه نیازمند حمایت دولت می­باشد.

 بازاریابی خارجی باید با کمک نهادهای دولتی صورت بگیرد.یک پیشنهاد در این خصوص تاسیس شرکت های بازرگانی دولتی است که خرید و فروش محصولات کشاورزی را در خارج از کشور برعهده بگیرند. در خصوص فروش داخل نیز به لطف فضای مجازی کار بسیار راحت­تر گشته است. حمایت وبسایتهای خرید و فروش اینترنتی از محصولات جدید کشاورزان می­تواند بهترین گزینه باشد، مشروط بر اینکه دولت و دستگاه های اجرایی با درنظرگرفتن تسهیلاتی برای چنین وبسایتهایی، آنها را به فروش محصولات جدید کشاورزان ترغیب نمایند. البته نباید از نقش رسانه بویژه رسانه ملی نیز در این امر غافل گشت.

 در رسانه ملی شبکه هایی تحت عنوان ورزش، فیلم و سریال، پویا، مستند و … وجود دارند. جای یک شبکه اختصاصی برای کشاورزی و کارافرینی در روستاها خالی است. البته اخباری شنیده می­شود که خوشبختانه این امر در حال تحقق است که بنابراین این شبکه اختصاصی می­تواند در خصوص آشنایی مردم با محصولات جدید و ترغیب انها به خرید چنین محصولاتی نقشی بسیار مهم ایفا نماید.

 به عنوان مثال غنچه گل محمدی یکی از گیاهان دارویی است که چینی ها روزانه آن را در حد معقول و مناسب استفاده می­کنند. اما ایرانی ها علاقه ای به این محصول ندارند درحالی که کشت گل محمدی یکی از کشت های مناسب جغرافیای کشورمان است. اگر مردم به خرید چنین محصولات سالمی ترغیب شوند مطمینا کشاورز علاوه بر بازار خارجی از بازار داخلی و سود آن نیز بهره مند خواهد شد که قطعا از کشت هندوانه به مراتب بهتر می­باشد.

۳- افزایش آگاهی و دانش کشاورزان در خصوص نحوه کشت و حتی فروش محصولات جدید:

مسیله آموزش همواره از حیاتی ترین مسایل بشر در طول تاریخ بوده است. کشاورزی نیز از این قاعده مستثنی نیست و نخواهد بود. اطلاعات و دانش کشاورزان ما باید همواره به روز رسانی شود.

 برای این امر سه ابزار وجود دارد :

• رسانه ملی و همان شبکه اختصاصی کشاورزی
• کلاس های اموزش کشاورزی و ترغیب کشاورزان به حضور در این کلاس ها با مساعدت و اعطای یارانه های خرید بذر و کود و سم و … . مطمئنا کشاورزی که بداند با حضور در کلاس ها هم دانشش افزایش پیدا می­کند و هم کود یا بذر با قیمت یارانه ای بدست می­آورد، شرکت خواهد کرد. در آینده هم که تاثیرات چنین آموزش هایی را در محصولاتش ببینند حتی ممکن است بدون اعطای تسهیلات حضور پیدا کند.
• اجبار قانونی . همانطور که ما زمانی می­توانیم رانندگی کنیم که پیش از ان کلاسهای آموزشی را رفته باشیم و گواهینامه را اخذ کرده باشیم در این خصوص هم می­توانیم زمانی به کشاورز مجوز کشت محصولی را بدهیم که از قبل گواهینامه لازم را کسب کرده باشد. کشاورز باید بداند وقتی اجازه دارد از آبهای مشترک زیرزمینی استفاده نماید، اصول حداقلی را رعایت کند.

۴-تعیین نوع کشت و میزان آن در هر منطقه توسط وزارت کشاورزی:

در واقع این همان مرحله ای است که اصل مزیت نسبی باید رعایت گردد. وزارت کشاورزی بعد از مشورت و جلسات با جهادهای کشاورزی استان و درنظر گرفتن معیارهای متعدد از جمله بازار خارجی و نیاز داخلی می­تواند به استاندارد لازم درخصوص میزان تولید هر محصول و نوع منطقه آن برسد. بنابراین کشاورزان بنابر توصیه جهاد های کشاورزی خواهند دانست که چه کشتی بکارند و چه مقدار تا در موقع برداشت محصولاتشان بدون مشتری نباشد.

 در این خصوص هم باید از رفتارهای احساسی جلوگیری کرد. به عنوان مثال اگر یکسال بدلیل کمبود محصولی قیمت ان بالا رفت سال بعد تمام کشاورزان به آن محصول روی نیاورند که مجددا قیمت افت شدید پیدا کند و بدون مشتری بماند. بنابراین رعایت اصل مزیت نسبی در عین حال که مهم است خیلی حساس و نیازمند دقت فراوان و برنامه ریزی قوی می­باشد.

در پایان می­توان گفت که این راهکارهای مذکور تنها راهکارهای موجود نیستند. حتی همین راهکارهای ناقصی که بنده ارائه کردم نیازمند تصحیح و تفکر بیشتر است. امید است با افزایش تفکر وبرنامه ریزی در حوزه کشاورزی بتوانیم به فضای موجود را بشکنیم و به کشاورزی اصولی در کشورمان برسیم و دیگر شاهد ضررهای متعدد و هنگفت کشاورزان در فروش محصولاتشان و هم چینن هدررفت آبهای مشترک زیرزمینی نباشیم.