ناترازی انرژی و راه‌حل‌هایی که به گوش کسی نمی‌رسند!

ناترازی انرژی به معنای عدم‌ تعادل بین عرضه و تقاضای انرژی در یک سیستم یا کشور است. این عدم‌ تعادل می‌‌‌تواند به دو شکل اصلی رخ دهد: کمبود عرضه انرژی، زمانی که تقاضای انرژی از عرضه آن بیشتر باشد و مازاد عرضه انرژی، زمانی که عرضه انرژی از تقاضا بیشتر باشد.

ایران به‌عنوان یکی از کشورهای غنی از منابع انرژی، با چالشی جدی به نام «ناترازی انرژی» روبه‌رو است. این مسئله نه فقط تأمین پایدار انرژی را تهدید می‌کند، بلکه پیامدهای بسیاری را برای اقتصاد، صنعت و محیط‌زیست کشور به دنبال دارد.

این در حالی است که همواره فریادهای متخصصان در این حوزه و ارائه راه‌حل‌هایشان را می‌شنویم اما همچنان و هر سال این معضل بزرگ‌تر و پیچیده‌تر می‌شود.

درمان ناترازی انرژی با رویکردی سیستماتیک

بر اساس این گزارش، جمعی از کارشناسان و فعالان حوزه انرژی کشور ضمن هشدار نسبت به بحران ناترازی انرژی ایران، بر ضرورت اصلاحات ساختاری، مدیریتی و سیاست‌گذاری‌های کلان تأکید کردند و با بررسی ابعاد مختلف این چالش، راهکارهایی برای برون‌رفت از وضعیت کنونی ارائه داده و خواستار اقدام فوری برای جلوگیری از پیامدهای جدی این وضعیت بر اقتصاد و صنعت کشور شدند.

کارشناسان و اساتید بر این باورند که ناترازی انرژی، ریشه در مشکلات ساختاری، مدیریتی و سیاست‌گذاری‌های کلان دارد و نیازمند رویکردی جامع و سیستماتیک برای حل آن است.

اصلاح راندمان نیروگاه‌ها، سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، اصلاح سیاست‌های قیمتی و یارانه‌ای، مدیریت مصرف انرژی، تقویت دیپلماسی انرژی و ایجاد ساختارهای مدیریتی یکپارچه، از جمله راهکارهایی است که از سوی این کارشناسان برای برون‌رفت از بحران ناترازی انرژی پیشنهاد شده است.

علت اصلی ناترازی؛ سرمایه‌گذاری ناچیز دولت‌ها

«حسین عبده تبریزی» یکی از اقتصاددان‌هایی است که ضمن پرداختن به موضوع ناترازی انرژی و بررسی عوامل و ریشه‌های آن، به ارائه راه‌کارهایی برای حل این بحران می‌پردازد.

عبده تبریزی معتقد است: ناترازی انرژی به معنای عدم ‌تعادل بین عرضه و تقاضای انرژی در یک سیستم یا کشور است. این عدم ‌تعادل می‌‌‌تواند به دو شکل اصلی رخ دهد، یکی کمبود عرضه انرژی در زمانی که تقاضای انرژی از عرضه آن بیشتر باشد و دیگری مازاد عرضه انرژی در زمانی که عرضه انرژی از تقاضا بیشتر باشد.

اما او علت اصلی ناترازی را مرتبط با سرمایه‌گذاری ناچیز از سوی دولت‌ها اعلام می‌کند و می‌گوید: یکی از مهم‌ترین‌ علت‌های بروز ناترازی، کمبود سرمایه‌گذاری در دو دهه‌ گذشته در نفت و گاز است. ما پول‌هایی داشتیم که می‌توانست آینده‌ای روشن بسازد، اما به‌ جای سرمایه‌گذاری، آن را خرج امور جاری کردیم. چطور در نفت و گاز سرمایه‌گذاری نکردیم؟ ما که نفت را با هزینه‌ای حدود ۱۰ تا ۱۳ دلار تولید می‌کردیم و می‌توانستیم آن را به قیمت ۸۰ دلار بفروشیم، چه کار مهم‌تری داشتیم؟ کدام سرمایه‌گذاری سودآورتر از توسعه‌ زیرساخت‌های انرژی بود؟ اما درآمدهای خود را خرج روزمرگی کردیم؛ همان‌طور که منابع صندوق‌های بازنشستگی را که باید برای آینده‌ نسل‌های امروز سرمایه‌گذاری شود، مصرف کرده و می‌کنیم.

این اقتصاددان با اشاره به ناترازی برق می‌گوید: وقتی برق را ارزان عرضه کردیم و مصرف‌کنندگان را به مصرف بی‌حساب و کتاب عادت دادیم، به این فکر نکردیم که هزینه‌ ساخت نیروگاه‌های جدید و حتی بازسازی نیروگاه‌های قدیمی را از کجا باید تأمین کنیم. این بی‌فکری، باری سنگین بر دوش امروز ما گذاشته و چشم‌انداز فردای ما را تاریک کرده است. ما آینده را نفروختیم، بلکه به سادگی آن را نادیده گرفتیم.

از راه‌حل‌های مطرح‌ شده توسط عبده تبریزی می‌توان به سپردن تولید انرژی به بخش خصوصی، اصلاح وضعیت مدیریت در این حوزه، کنترل مصرف و ساماندهی مدیریت ارزی و عرضه انرژی با نرخ واقعی و عادلانه به‌ویژه حذف یارانه سوخت اشاره کرد.

وی در این خصوص می‌گوید: اگر تنها مزیت اقتصاد ایران، یعنی انرژی ارزان، از بنگاه‌ها گرفته شود، سؤال این است که چه امکان رقابتی برای تولید داخلی و صادرات باقی می‌ماند؟ پاسخ روشن است، مزیت واقعی در بهره‌وری، رشد تکنولوژی و رقابت‌پذیری بلندمدت است و تنها در تکیه بر انرژی ارزان نیست. یکی از مهم‌ترین وظایف دولت در این شرایط، فراهم‌ کردن محیطی برای افزایش بهره‌وری و ارتقای فناوری در بنگاه‌های تولیدی است تا بتوانند در بازارهای داخلی و بین‌المللی رقابت کنند.

راه‌حل ناترازی انرژی، ایجاد بازار رقابتی و نظام تنظیم‌گری مستقل

از دیگر افراد متخصص و مشرف بر این حوزه می‌توان به رئیس کمیسیون سرمایه‌گذاری و تأمین مالی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران یعنی فرشید شکر خدایی اشاره کرد. به عقیده او ریشه اصلی ناترازی انرژی در کشور، تنظیم‌گری این بازار توسط نهادهای دولتی که نظام توزیع انرژی را هم به عهده دارند بوده و پیشنهاد وی برای راه‌حل ناترازی انرژی در ایجاد بازار رقابتی و نظام تنظیم‌گری مستقل است.

نکته قابل توجهی که عضو هیئت نمایندگان اتاق ایران به آن اشاره می‌کند میزان سرمایه‌گذاری مورد نیاز در حوزه انرژی است.

به گفته شکر خدایی برای حل ناترازی‌ها به ۴۰ تا ۶۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز داریم که دولت نمی‌تواند در این حوزه کاری کند. پس تنها راه، ورود بخش خصوصی است؛ اما بخش خصوصی نگران است به محض اینکه مشکل ناترازی حل شد، مجدد انحصارگری‌ها و تنظیم‌گری‌های دولت از سر گرفته شود، بنابراین همچنان رغبتی برای ورود به این حوزه وجود ندارد.

ایجاد یک سبد و پرتفوی متنوع از انواع انرژی در کشور نیز راه‌حل دیگر این متخصص است.

گسترش انرژی‌های تجدیدپذیر؛ راه‌حلی پایدار

منصور معظمی عضو هیئت‌ امنای صندوق بازنشستگی، پس‌انداز و رفاه کارکنان صنعت نفت نیز ساختار نامناسب تأمین و توزیع انرژی و وابستگی به انرژی‌های فسیلی از جمله دلایل اصلی ایجاد ناترازی انرژی دانسته و معتقد است: مصرف زیاد و هدر رفت انرژی به دلیل سیستم‌های فرسوده، شبکه‌های توزیع ناکارآمد و ساختمان‌ها و تأسیسات قدیمی نیز باعث می‌شود که بخش زیادی از انرژی تولیدی به هدر برود. این مسئله می‌تواند به شکل‌گیری ناترازی کمک کند.

وی اولین مورد در این زمینه را گسترش انرژی‌های تجدیدپذیر می‌داند، زیرا توسعه منابع انرژی تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی، بادی، هیدرو و زیست‌توده می‌تواند به تأمین انرژی پایدار کمک کند.

معظمی می‌گوید: ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی، پتانسیل بالایی در استفاده از این منابع دارد بنابراین سیاست‌گذاری‌ها باید به‌گونه‌ای باشند که از طریق ایجاد انگیزه‌های مالی، تسهیلات و کاهش موانع قانونی، این منابع توسعه یابند. به‌طورقطع سهم فعلی گاز در سبد انرژی کشور یک خطر بسیار جدی برای کشور است که باید به آن به‌طور ویژه پرداخته شود .

این عضو هیئت‌ امنای صندوق بازنشستگی، پس‌انداز و رفاه کارکنان صنعت نفت می‌افزاید: در گام بعدی نیز سرمایه‌گذاری در انرژی هسته‌ای و گاز طبیعی برای تأمین نیازهای بلندمدت باید مورد توجه باشد. توسعه انرژی هسته‌ای به‌عنوان یک منبع انرژی پایدار و غیر آلاینده می‌تواند نقشی کلیدی در کاهش ناترازی ایفا کند. همچنین گسترش ظرفیت تولید گاز طبیعی و بهبود روش‌های استخراج و انتقال آن، به تأمین تقاضای داخلی کمک خواهد کرد.

گفتنی است ایران که به‌طور عمده به منابع فسیلی مانند نفت و گاز برای تأمین انرژی خود وابسته است، به دلیل محدود بودن این منابع و چالش‌های زیست‌محیطی ناشی از مصرف آن‌ها، با ناترازی انرژی مواجه است. همین است که امروز شاهد آن هستیم باید به‌طورجدی و ضربتی به  سمت متنوع سازی انرژی در کشور برویم چرا که فردا خیلی دیر است.

منبع: معدن نامه