هزینه نهایی صفر: طلوع اینترنت اشیا و همدارهای مشارکتی، افول سرمایه‌داری

آغاز یک عصر جدید! جرمی ریفکین در کتاب هزینه نهایی صفر، روند آن دسته از تغییرات اقتصادی را برایتان شرح می‌دهد که موجب زوال نظام‌های سرمایه‌داری خواهند شد و نوع تازه‌ای از پارادایم‌های اقتصادی را به دنبال خواهند داشت. در این کتاب که توانسته جایزه‌ی میدان شناخت برتر (Premio Know Square) را از آن خود کند، علاوه‌بر شناخت ریشه‌های تاریخی سرمایه‌داری، به ویژگی‌های اقتصاد آینده و جایگاه فناوری‌ در دنیای اقتصاد نیز پی خواهید برد.

درباره‌ی کتاب هزینه نهایی صفر

امروزه آن‌چنان همگی درگیر تکنولوژی و کاربردهای متنوع فناوری شده‌ایم که اصلاً فراموش کرده‌ایم دنیایمان با وجود آن‌ها چه‌قدر نسبت به صد سال پیش دگرگون شده. جالب این‌جاست که پیشروی فناوری‌ها در زندگی انسان‌ها متوقف نشده، بلکه در سال‌های اخیر شدت بیشتری به خود گرفته است. بااین‌اوصاف، بعید نیست اگر تا بیست یا سی سال آینده، به لطف پیشرفت‌های فناوری، زندگی بشر به حیات کنونی او هیچ شباهتی نداشته باشد. کتاب هزینه نهایی صفر (The Zero Marginal Cost Society) دقیقاً به بررسی جوانب همین موضوع پرداخته است. جرمی ریفکین (Jeremy Rifkin) در این کتاب سعی داشته نشان دهد که در آینده‌ای نه‌چندان دور، نظام‌های اقتصادی تحت تأثیر تکنولوژی‌ها و فناوری‌ها دستخوش تحولات اساسی شده و پارادایم‌های اقتصادی جدید با اتکا به زیرساخت‌های فناورانه سر برمی‌آورند.

حتماً برای شما هم پیش آمده که بدون صرف هیچ هزینه‌ای و تنها در طول چند ثانیه، آهنگ خواننده‌ی مورد علاقه‌ی خود را دانلود کنید. واقعیت این است که بسیاری از خواننده‌ها ترجیح می‌دهند برای این‌که میان مردم به محبوبیت برسند، برخی از آهنگ‌ها و ترانه‌های خود را به‌صورت رایگان و از طریق اینترنت در اختیارشان بگذارند. اکنون تصور کنید، تمام کالاها و خدمات مصرفی چنین حالتی پیدا کنند! این یعنی همان آینده‌ای که جرمی ریفکین از آن سخن می‌گوید. او معتقد است اگرچه نظام سرمایه‌داری در دوران معاصر توانسته به تمامی لایه‌های زندگی انسان‌ها نفوذ کرده و مصرف‌گرایی را در ذهن انسان‌ها نهادینه کند، به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر رقیب تازه‌ای برای این نظام پیدا شده که به‌سرعت در حال پاک کردن آن از صحنه‌ی اقتصاد است. از آن‌جایی که پدیده‌های اقتصادی تا حد زیادی زاییده‌ی جامعه هستند و دیر یا زود، جای خود را به پدیده‌ی اقتصادی دیگری می‌دهند، امروزه شاهد آن هستیم که پارادایم اقتصادی نوظهوری به نام «همداری مشارکتی»، درصدد کنار زدن نظام سرمایه‌داری برآمده‌اند. بااین‌اوصاف، گویا زمان زیادی تا مرگ سرمایه‌داری و ساخت نظام‌های اقتصادی نوین باقی نمانده. یکی از مشخصه‌های بارز اقتصاد آینده این است که در آن هزینه‌ی کالاهای مصرفی و خدمات صفر خواهد بود!

نویسنده برای تببین موضوعات مورد نظر خود، ابتدا به سراغ تاریخ سیاسی و اقتصادی جهان رفته و سعی داشته روند شکل‌گیری و گسترش نظام سرمایه‌داری را در بخش اول کتاب برای مخاطبان شرح بدهد. سپس تلاش کرده تا بنیان‌ها و مبانی سرمایه‌داری را به‌طور دقیق واکاوی کند. مؤلف در بخش دوم کتاب هزینه نهایی صفر به دنبال آن بوده که نشان دهد چگونه اینترنت اشیاء و انرژی رایگان، جامعه‌ای با هزینه‌ی نهایی صفر را پدید می‌آورند. همچنین شیوه‌ی ظهور اقتصاد هوشمند را بررسی کرده و در بخش سوم، از همدارهای مشارکتی و چگونگی شکل‌گیری آن‌ها سخن گفته است. سرمایه‌های اجتماعی و اقتصادی اشتراکی که ماحصل پارادایم همدارهای مشارکتی هستند، در بخش چهارم موضوع بحث و تحلیل بوده‌اند. در این بخش شیوه‌ی انحلال مالکیت پیش‌بینی شده و برایتان توضیح داده می‌شود.

اقتصاد فراوانی و سبک جدیدی که قرار است اقتصاد آینده برای انسان‌ها به همراه بیاورد، در بخش پنجم کتاب هزینه نهایی صفر معرفی شده‌اند. جرمی ریفکین در این بخش، جهان تازه‌ای را پیش رویتان قرار می‌دهد که بسیاری از رویاهای بشر در آن محقق خواهند شد.

اثر حاضر به کوشش سعید زرگریان به فارسی برگردانده شده و به همت نشر آموخته منتشر شده است.

نکوداشت‌های کتاب هزینه نهایی صفر

• کتابی قابل تحسین. چیزی که موجب می‌شود کتاب هزینه نهایی صفر ارزش خواندن داشته باشد، به جسارت و شجاعت نویسنده‌ی آن مربوط می‌شود. مؤلف تمایل داشته تا پیشرفت‌های اقتصادی بشر را در در روایتی دل‌انگیز برای نسل‌های آینده بازگو کند. شما می‌توانید آن را ساده‌لوحانه بدانید، اما مطمئن باشید ارزش آن بیشتر از این حرف‌هاست. اثری امیدوارکننده! (نشریه‌ی آینده)
• یک کتاب قابل تأمل که با تحلیل برخی از مهم‌ترین فن‌آوری‌های نوین، نتایج عجیبی را مطرح می‌کند. ارزش این کتاب به دقت پیش‌بینی‌های خاص آن ارتباطی ندارد، بلکه به برون‌یابی‌های فعلی آن مربوط می‌شود. یک نظریه‌ی منسجم از جرمی ریفکین. (فایننشال تایمز)
• کتابی روشنگرانه! ریفکین ریشه‌های تاریخی سازمان‌های بزرگی را که بر اقتصاد قرن بیستم مسلط بوده‌اند، بررسی می‌کند. تغییرات اجتماعی کنونی در زمینه‌ی کسب‌و‌کار، پیامدهای تازه‌ای را به ارمغان می‌آورند که از دیدگاه ریفکین مثبت و امیدوارکننده هستند. (فوربس)
• جرمی ریفکین تصویری بلندپروازانه و در عین حال، خوش‌بینانه از یک مدل اقتصادی که می‌تواند جایگزین سرمایه‌داری صنعتی شود، برایتان سخن می‌گوید. حتی خوانندگان بدبین هم بعد از مطالعه‌ی کتاب هزینه نهایی صفر، چشم‌اندازی نشاط‌آور و برانگیزاننده را در برابر خود خواهند یافت. (یوچای بنکلر، دانشکده‌ی حقوق هاروارد)
• یک کتاب نفس‌گیر که فناوری‌های نوین امروزی را به تاریخ پانصدساله‌ی سرمایه‌داری متصل می‌کند. ریفکین در کتاب هزینه نهایی صفر نشان می‌دهد که انسان امروز در آستانه‌ی یک نظام اقتصادی جدید ایستاده است. (کوین ورباخ، مدرسه‌ی وارتون)
• کتاب هزینه نهایی صفر رویای جرمی ریفکین را در مورد فناوری‌های جدید نشان می‌دهد. من خواندن این کتاب را به تمامی مخاطبانی که در رابطه با آینده‌ی فناوری‌ها دچار سردرگمی هستند، توصیه می‌کنم. (کالستوس جمعه، مدرسه‌ی دولتی جان اف. کندی، دانشگاه هاروارد)
• جرمی ریفکین در آخرین کتاب خود، دنیایی را برایمان ترسیم می‌کند که هزینه‌ی نهایی همه‌چیز در آن صفر است. همچنین پیامدهای چنین جهانی را در زمینه‌ی اقتصاد و محیط‌زیست تحلیل می‌کند. یکی از بحث‌برانگیزترین کتاب‌های سال! (جیمز بویل، مرکز مطالعه حوزه‌ی عمومی، دانشکده‌ی حقوق دوک)
• جرمی ریفکین در کتاب هزینه نهایی صفر ما را به یک تور گردشگری در گذشته و آینده می‌برد. از شما می‌خواهم این کتاب را بخوانید. (لیزا گانسکی، نویسنده)

کتاب هزینه نهایی صفر برای چه کسانی مناسب است؟

اگر شما هم به مطالعه در زمینه‌ی اقتصاد بین‌الملل، سیاست جهانی و تکنولوژی‌های پیشرفته علاقه دارید، خواندن کتاب هزینه نهایی صفر را به شما توصیه می‌کنیم.

در بخشی از کتاب هزینه نهایی صفر: طلوع اینترنت اشیا و همدارهای مشارکتی، افول سرمایه‌داری می‌خوانیم

اینکه فرهنگ را نخبه‌ها تولید کنند یا توده‌ها به‌شدت به ماهیت رسانه بستگی دارد. انقلاب چاپ با ماشین بخار زغال‌سنگ‌سوز، و فرزندانش یعنی کتاب‌ها و نشریات، و پس از آن هم انقلاب برق، و نوادگانش یعنی فیلم، رادیو و تلویزیون، حمایت از حق نشر را ایجاب می‌کردند. ماهیت متمرکز این رسانه‌ها و تعیین حدومرز برای مشارکت‌ها محتوای فرهنگی را «فردی» کرد.

چاپ ایده‌ی تألیف فردی را به وجود آورد. مؤلفان فردی (مانند ارسطو یا سن توماس آکویناس) در گذشته هم وجود داشتند، ولی تعدادشان بسیار کم بود. در فرهنگ دست‌نویس، نسخ خطی اغلب در زمانی دراز به‌وسیله‌ی صدها کاتب ناشناس نوشته می‌شدند. احتمال داشت کاتب با تأکید بیش از حد روی یک یا دو جمله (که به نظر نمی‌رسید حرف چندان مهمی از جانب نویسنده باشند) معنای بخش کوچکی از متن را اندکی دستخوش تغییر کند. کاتبان خود را نسخه‌بردار می‌دانستند. حتی معدود نویسندگانی که نام‌شان با یک اثر کامل عجین شده است زیاد خودشان را خالق افکارشان نمی‌دانستند. آن‌ها احساس می‌کردند که ایده‌ها به‌شکل رؤیا یا الهام از بیرون آمده‌اند (یعنی به‌یک‌باره ایده‌ای به آن‌ها الهام شده است). چه بسا این انگاره که ایده می‌تواند رهیافت خلاقانه‌ی منحصربه‌فردی باشد که فقط از درون شخص سرچشمه می‌گیرد برای‌شان، اگر نگوییم درک‌ناپذیر، عجیب بوده باشد.

چاپ نوشتن را مردمی کرد، چراکه هرکسی می‌توانست افکارش را بنویسد و سپس آن‌ها را چاپ کند و به‌شکل گسترده در اختیار دیگران قرار دهد تا بخوانند. معرفی قوانین حق نشر هم این ایده را شکل داد که هرکس مالک افکار و واژه‌های خودش است. مالکیت واژه‌ها ناگزیر به شکل‌گیری این ایده منجر شد که افکار فرد ثمره‌ی کار او و در نتیجه دستاوردهایی شخصی هستند که می‌توانند در بازار فروخته شوند.

نوآوری و پیشرفت اقتصادی

تلاش برای ممانعت از پیشرفت اقتصادی محکوم به شکست است، چرا که کارآفرینان جدید همیشه و همه‌جا به‌دنبال نوآوری‌هایی می‌گردند که بهره‌وری را افزایش و هزینه‌ها را کاهش می‌دهند و بدین ترتیب، می‌توانند مصرف‌کنندگان را با قیمت‌هایی کمتر از رقبایشان جذب کنند.

اینترنت اشیا و ارتباطات

اینترنت اشیا محیط مصنوع و محیط طبیعی را در شبکه‌های عملیاتی منسجمی قرار می‌دهد و کاری می‌کند که همۀ انسان‌ها و اشیا بتوانند با هدف هم‌افزایی، با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. این فناوری روابط متقابل را طوری تسهیل می‌کند که بازده ترمودینامیکیِ جامعه افزایش یابد و درعین‌حال سلامت کل کرۀ زمین تضمین شود.

چشم‌انداز آینده و نظام سرمایه‌داری

نکته‌ای که در هیجان مربوط به چشم‌انداز اینترنت اشیا گم می‌شود این است که بحث‌کردن همه‌کس و همه‌چیز با ‌هم در شبکۀ جهانی مبتنی بر بهره‌وری شدید ما را سریع‌تر از همیشه به‌سمت عصر کالاها و خدمات کم‌وبیش رایگان و به‌دنبال آن، تضعیف نظام سرمایه‌داری طی ۵۰ سال آینده و طلوع پارادایمی به نام همدارهای مشارکتی به‌عنوان مدل غالب برای سازمان‌دهی زندگی اقتصادی رهنمون می‌کند.

اهمیت همدار اجتماعی

همدار اجتماعی جایی است که حسن نیتی را شکل می‌دهیم که به جامعه امکان می‌دهد انسجام خودش را به‌عنوان نهادی فرهنگی حفظ کند. بازارها و دولت‌ها افزونه‌ای از هویت اجتماعی انسان‌اند. بدون تقویت مستمر سرمایه اجتماعی، اعتماد کافی برای شکل‌گیری فعالیت بازارها و دولت‌ها وجود نخواهد داشت. باوجوداین، همدار اجتماعی را به ناحق «بخش سوم» در نظر می‌گیریم، طوری‌که انگار اهمیتش کمتر از بازارها و دولت‌هاست.

هزینه‌های انرژی و منابع تجدیدپذیر

نکته‌ای که هنوز درک نشده این است که هزینۀ نهایی تأمین انرژی از سوخت‌های فسیلی هیچ‌وقت به صفر حتی نزدیک هم نمی‌شود. با این ‌حال، هزینۀ نهایی تأمین انرژی از منابع تجدیدپذیر برای میلیون‌ها نفر از کسانی که زودتر به سراغ این منابع رفتند نزدیک به صفر است.

تغییر در فرآیند آموزش

جامعه‌ای با هزینۀ نهایی صفر که در آن کمبود جایش را به فراوانی می‌دهد، دنیای بسیار متفاوتی نسبت ‌به چیزی‌ است که بدان خو گرفته‌ایم. مهیاکردن دانشجویان برای عصری که در آن بازار سرمایه‌داری پشت سر همدارهای مشارکتی قرار می‌گیرد ما را وادار به بازنگری در فرایند آموزش می‌کند. اصول یادگیری از اساس دگرگون می‌شوند. شیوۀ‌ تأمین بودجه و ارائۀ آموزش هم همین‌طور. در همین دو سال اخیر، پدیدۀ هزینۀ نهایی نزدیک به صفر به شکل عمیقی به بستر آموزش عالی راه یافته است، به‌طوری ‌که دوره‌های آنلاین آزاد فراگیر هزینۀ نهایی گرفتن مدارک دانشگاهی را برای میلیون‌ها دانشجو به نزدیک صفر رسانده‌اند.

تأثیر فناوری بر نیروی کار

همان فناوری اطلاعات و اینترنتی که ارتباطات، انرژی، تولید و آموزش عالی را به سمت هزینۀ نهایی نزدیک به صفر می‌برد همین کار را هم با نیروی کار انسانی می‌کند. کلان‌داده‌ها، ابزارهای تحلیلی پیشرفته، الگوریتم، هوش مصنوعی و فناوری روباتیک در صنایع تولیدی، صنایع خدماتی و بخش‌های دانش و سرگرمی جای نیروی کار انسانی را می‌گیرند. نتیجۀ این امر وقوع چشم‌انداز بسیار واقعی بیکارشدن صدها میلیون نفر در اقتصاد بازار در نیمۀ نخست قرن بیست‌ویکم است.

چالش‌های خرده‌فروشی

خرده‌فروشی‌های فیزیکی در بد مخمصه‌ای گیر کرده‌اند و ناخواسته به نمایشگاه‌هایی تبدیل می‌شوند که مشتریان برای دیدن و دست‌زدن به محصولات و البسه به آنان مراجعه می‌کنند و سپس، همان چیزها را آنلاین می‌خرند.

موانع زبان در هوش مصنوعی

دانشمندان هوش مصنوعی می‌گویند بزرگ‌ترین مشکل پیش روی این صنعت عبور از مانع زبان است. شاید درک معنای فاخر استعارات و عبارات پیچیده در یک زبان و هم‌زمان بازگوکردن آن در زبانی دیگر دشوارترین فعالیت شناختی و منحصربه‌فردترین توانایی انسان باشد.

پذیرش اقتصاد فراوانی

حقیقت جدیدی جلوی چشمانمان درحال پدیدارشدن است که درک آن دشوار است. چنان اقتصاد کمبود را پذیرفته‌ایم که به این راحتی‌ها نمی‌توانیم باور کنیم که اقتصاد فراوانی شدنی است، ولی هست. فناوری‌های ارتباطی جدید طیف الکترومغناطیسی را از منبعی کمیاب به منبعی فراوان تبدیل می‌کنند. همین اتفاق برای اطلاعات، انرژی‌های تجدیدپذیر، چاپ سه‌بعدی و دوره‌های دانشگاهی آنلاین هم درحال وقوع است. با این ‌حال، مسیر دستیابی به اقتصاد فراوانی پر از موانعی است که می‌توانند ورود به عصر مشارکت را دچار تأخیر یا حتی لغو کنند.

تغییرات در روابط اجتماعی جوانان

جوانان امروزی که در فضای مجازی و واقعی با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند، به‌سرعت مرزهای ایدئولوژیک، فرهنگی و تجاری باقی‌مانده‌ای را از بین می‌برند که مدت‌ها در نظام سرمایه‌داری، که تحت تأثیر روابط مالکیتی، دادوستد در بازار و مرزهای ملی بود، «مال من» را از «مال شما» جدا می‌کردند. واژه متن‌باز ورد زبان نسلی شده ‌است که دیدگاهش دربارۀ روابط قدرت از اساس با دیدگاه آباواجدادش تفاوت دارد.

جوانان امروزی که در فضای مجازی و واقعی با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند، به‌سرعت مرزهای ایدئولوژیک، فرهنگی و تجاری باقی‌مانده‌ای را از بین می‌برند که مدت‌ها در نظام سرمایه‌داری، که تحت تأثیر روابط مالکیتی، دادوستد در بازار و مرزهای ملی بود، «مال من» را از «مال شما» جدا می‌کردند. واژه متن‌باز ورد زبان نسلی شده ‌است که دیدگاهش دربارۀ روابط قدرت از اساس با دیدگاه آباواجدادش تفاوت دارد.