همکاری تربت جامی ها با نادرشاه در حمله به كافر قلعه

نواحي فراه و هرات افغانستان از دوره هخامنشيان با تحولات سياسي ايران در پيوند بوده اند اما يكي از رويدادهاي مهم تاريخي، جنگ نادره قلي خان افشار حاكم خراسان با افغاني هاي ابدالي در نزديكي دژ تاريخي «كافر قلعه»  است که امروزه اسلام قلعه نامیده می شود.

 

بعد از حمله محمود و اشرف افغان به اصفهان و سرنگوني شاه سلطان حسين صفوي، هنوز در برخي مناطق ايران مقاومت هايي عليه افغان ها و به رهبري شاه طهماسب دوم در جريان بود.  نادر در همين دوره (1105 خورشيدي) به عنوان سردار سپاه طهماسب صفوي انتخاب شد و جنگ با افغانها، براي بازپس گيري خراسان و عقب راندن آنها از كل ايران را آغاز كرد.

 

نادر سه سال بعد (1108 شمسي) با لشكر اشرف افغان در دامغان و سپس مورچه خورت اصفهان و شيراز درگير شد و آنها را شكست داد. سپس با فتح خراسان، آماده نبرد نهايي براي فتح هرات شد. 

 

نادر در شهر تربت جام مستقر شد و با جلب حمايت تعدادي از اقوام و خوانين جام و باخرز با لشكر 25 هزار نفري به جنگ ابدالي هاي افغان رفت كه با دو لشكر 30 هزار نفري به فرماندهي الله يارخان( از هرات) و ذوالفقار خان(از فراه)  در نزديكي كافر قلعه سنگر گرفته بودند.

 

در كافر قلعه جنگ سختي ميان نادر و افغانها درگرفت. نادر در محاصره پياده نظام سپاه افغان گير افتاد و نيزه اي به پاي او اصابت كرد و نزديك بود كه كشته شود اما ناگهان طوفاني از خاك و شن بلند شد و بقيه سپاهياني كه به كمك الله يار خان مي آمدند، از نيمه راه بازگشتند.

 

بعد از آن نادر وارد هرات شد و با توپ هاي جنگي، شهر را تصرف و به حكومت افغانها پايان داد. بعدها هم نادر با كنار زدن باز ماندگان صفوي، خود پادشاه قدرتمند ايران شد.

 

 سلطنت نادر بر بافت سياسي و اجتماعي منطقه جام و باخرز قديم اثرگذار بود و  بسياري از حكام محلي و خوانين و زمينداران بزرگ منطقه ما، بازماندگان سپاه نادر هستند. نادر تعصب قومي و مذهبي نداشت از اينرو در سپاه او از همه اقوام و مذاهب حتي خود افغانها حضور داشتند

 

نامگذاري « كافر قلعه» به «اسلام قلعه» بايد طي چند دهه اخير صورت گرفته باشد چون در كتاب «جغرافياي تاريخي خراسان» نوشته وزارت جنگ انگلستان شهر تايباد را قريه اي در غرب كافر قلعه معرفي كرده است. يعني تا اواخر دوره قاجاريه همچنان به كارفر قلعه مشهور بوده است. 

 

  كافر قلعه، بر گرفته از نام يك دژ مستحكم  و مرتفع باستاني و متعلق به دو هزار سال پيش است كه با سنگ، خشت پخته و گچ ساخته شده است و در حقيقت، يكي از عجايب معماري قديم به حساب مي آيد. اين سازه كاربردهاي تفريحي و نيز امنيتي و نظامي داشته است. 

 

براساس روايت هاي تاريخي، اين قلعه متعلق به يكي از فرمانروايان محلي به نام «كك کهزاد» بوده كه در بالاي آن مي نشسته و نبرد پهلوانان محلي را نظاره مي كرده است. در كنار آن چاههاي بسيار عميق  حفر شده است كه مطابق بررسي باستان شناسان آمريكايي مایکل یان ( (Michael Yon از روي استخوان هاي كشف شده، احتمال مي رود كه بازداشتگاه و يا قتلگاه مخالفين و اسراي جنگي بوده است. 

 

در بالاي اين قلعه، همچنين چند انبار محل نگهداري غنائم و  عمارتي ديگر مشاهده مي شود كه مي گويند متعلق به خواهر كهزاد و محل زنداني كردن زنان ودختران ربوده شده، بوده است و آنرا با افسانه «چهل دخترون» مربوط مي دانند. ناگفته نماند كه در كوه «شهرند» باخرز هم غاري با عنوان «چهل دختري» وجود دارد كه آنرا محل اختفاي دختران در هنگام حمله مغولان مي دانند. در ديگر مناطق ايران هم، دخمه هاي تاريخي با همين نام وجود دارد

 

براساس افسانه هاي موجود، از آنجا كه كهزاد انسان سنگدل و بي رحمي بوده ، عمارت و محل زندگي او، بعدها به «كافر كلا» و«كافر قلعه» مشهور شده است. البته كافر قلعه اي هم در سنگسر سمنان وجود دارد كه آن هم داستان ديگري دارد. كلمه «كلا» به معني آبادي و محل سكونت، هم اكنون در استان هاي شمالي ايران مورد استفاده قرار مي گيرد. آنچه محتمل است اينكه كلمه «كافر» بايد بعد از ورود اسلام به اين منطقه، مورد استفاده قرار گرفته باشد.

 

كافر قلعه با افسانه رستم سيستان هم در آميخته و از جنگ او با پهلوان كهزاد در همين قلعه هم  سخن به ميان آمده است.  گفته مي شود كه ساليان درازي رستم در صدد تصرف اين قلعه بود و هر بار با سنگ پراني كهزاد، ناكام مي ماند . بطوري این قلعه تاریخی روزگاری به «دژ مرگ» برای رستم تبدیل شده بود. وجود تكه هاي سنگ در اطراف اين قلعه، چنين شائبه اي را قوت بخشيده است كه رستم با سپر آنرا دفع كرده است.