چپوق کشی در ایران؛ تاریخچه توتون و تنباکو

یکی از آن د استانها این دود کشی بومیان و برخورداری از آن گیاه بود، که در آن روزگار شگفت می نمود. در همین هنگام ها بود که نام «تاباکو» به آن گیاه داده شده . سپس در سال 1558 پزشکی از مردم اسپانیا که به آمریکا رفته بود، تخم آن گیاه را با خود به اروپا آورد و در آنجا کاشته شد.ولی یک مرد مشهور انگلیسی به نام والتر راليغ با پشتیبانی الیزابت کشتی های پیاپی به امریکا فرستاد و کم کم در آنجا کوچ نشینی پدید آوردند .

سردسته این کوچ نشینان رالف۔ الین نامی بود ، این شخص دود کشی را از بومیان امریکا یاد گرفت و نخستین فرد انگلیسی است که دود کشی را آغاز کرد. والتر رالیغ نیز دودکشی را دوست داشته و به آن پرداخت ، جوانان و دیگران از او پیروی کردند و بدین سان دودکشی در انگلستان آغاز و در اندك زمانی رواج یافت.بنابراین سده هفدهم میلادی در اروپا دوره رواج دود کشی بود . در این سده دودکشی از انگلستان به همه جای اروپا رسید و رواج یافت.
دودکشی را در شرق عثمانیان رواج دادند. در قرن هفدهم میلادی بسیاری از چیز های غربی به وسیله آن دولت به شرق می رسید . از جمله دود کشی .نیز در آسیا و آفریقا مسبب آن عثمانیان گردیدند و آنرا به همه جای جهان رسانیدند .

در حالیکه در عثمانی سخت ترین جلوگیری از آن به عمل آمد و سلطان مراد چهارم خون چند هزار تن را به گناه چپوق کشیدن ریخت . چپوق و دودی که سفیران و وزیران مختار دولت های اروپایی به عثمانی آورده بودند.به هرحال بعد از سلطان مراد آدمکشی برای دود بیش از آن دنبال نشد.

دود کشی در ایران 
هنوز نیم قرن از آغاز دودکشی در اروپا نگذشته بود که چبوق کشی در ایران آغاز ورواج یافت. تاورنیه بازرگان فرانسوی که در زمان صفویان بارها به ایران آمده ، می نویسد حکمران قم به میوه های آنجا مالیات تازه ای گز ارده بوده، و چون این خبر به شاه صفی رسید دستور داد آن حاكم را با زنجیر در گردن به اصفهان برده ، و پسر او که یکی از نزدیکان شاه بودکه چپوق و توتون شاه رامی بایستی با دست خود بدهد ، با دستور شاه سبیلهای پدرش راکنده و بینی و گوشهایش را بریده و چشمهایش کنده و سپس سرش را بریده .

از این داستان پیداست که در آن تاریخ که هنوز پنجاه سال از آورده شدن توتون و چپوق به انگلستان و آغاز دود کشی در آنجا پایان نیافته بود چپوق کشی به ایران رسیده و شاه صفى به آن خو گرفته و کسی را برای پر کردن چپوق ودادن آن برگزیده بوده، ، همین شاه صفی حتماقبل از اینکه خودش دودی شودنخواسته نام بدی از خود در تاریخچه دود کشی یادگار نگزارد ، طبق فرمان او دو تن بازرگان آبرومند هندی که دود می کشندرا گرفته با زنجیر به در بار بردند و شاه فرمان داد سرب گداخته به گلوهایشان ریختند که با آن شکنجه جان سپردند . اما شاه عباس یا جانشین او با ما لیات سنگین به جلوگیری با دود کشی برخاسته و دست به کشتن دودکشان باز نکرده اند. زیرا تنها شهر اصفهان هر سال چهل هزار تومان مالیات توتون می دهد …
شصت و هفتاد سال پس از آن زمان ، محمدرضا بيك نام فرستاده شاه سلطان حسین به دربار لویی چهاردهم پادشاه فرانسه رفته ،و آنها از قليان کشی محمد رضا بيك در شگفت می شده و تماشا می ایستاده اند .
پیداست که قلیان این افزار شگفت دود کشی میوه هوش و اندیشه دود کشان ایران بوده و آنچه . این ر ا استوار تر می گرداند آن است که نام های تکه های آن ( از سر قلیان و میانه و نی وشیشه) از زبان فارسی گرفته شده . هرچه هست قلیان از آغاز رواج دودکشی در ایران بوده و به کار می رفته است . زیرا تاورنیه که در زمان های شاه صفی و پسرش شاه عباس دوم و نواده اش شاه سلیمان به ا یران سفرها کرده از سخنانش چنين برمی آید که قليان در میانه زمان شاه صفی و پسرش شاه عباس ساخته شده ، و گفته است که شاه صفی چپوق . ولی شاه عباس قليان می کشیده است .و باز هم تاورنیه نقل می کندکه ایرانیان از زن و مرد به کشیدن توتون خو گرفته اند به طوری که بریدن توتون از ایشان با بریدن زندگی شان یکسان است. بسیاری از آنها از نان می توانند گذشت و از توتون نتوانند گذشت . کارگران همان که پولی بدست آوردند یامزدی گرفتند نخست بخشی از آن را برای توتون جدا می کنند.
به هرحال چنانکه انگلیسیان دود کشی را از امریکا آوردند و پیپ را در اروپا رواج دادند و عثمانیان آنرا به آفریقا و آسیا رساندند وچپوق دراز را به دست مردم دادند ، ایرانیان نیز آن را به هندوستان و دیگر جاها رساندند و برای آنکه چپوق تنها نباشد قليان را پدید آوردند .
راستی هم چپوق وقلیان ، دویست و پنجاه سال بیشتر باهم می ساختند وراه می رفتند ، چه در سوگواریها و چه در شادمانیها بزم آرایی کرده از کلبۀ گِلین بینوایان گرفته تا کاخ زرنگار پادشاهان پا می گذاردند،که ناگهان سيگار از اروپا به ایران رسید و خود هماورد دل آزاری برای چپوق وقلیان گردید .

منبع:  احمد کسروی، تاریخچه چپوق و قلیان