ریشه تمام جنگ ها در اقتصاد است

کتاب «دگرگونی بزرگ؛ خاستگاه‌های سیاسی و اقتصادی روزگار ما» از جدی ترین آثاری است که در نقد مبانی نظری و تاریخی اقتصاد آزاد و نئولیبرالی نوشته شده و البته نقدهایی را هم متوجه اقتصاد مارکسیستی و سوسیالیستی کرده است. کارل پولانی کوشیده است تا با استفاده از «جامعه شناسی تاریخی» و در چهارچوب نظری «اقتصاد نهادگرا»، ریشه‌ها و عوامل تاریخی شکل گیری بازار سرمایه‌داری در انگلستان قرن ۱۵ و سپس شیوه‌کار و نحوه انتقال آن به دیگر جوامع هم‌عصر، تا شروع جنگ دوم جهانی را توضیح دهد.

حرف اساسی کتاب این است که:

۱-برخلاف نظریه لیبرالیست‌های اقتصادی نظیر آدام اسمیت «بازار خود تنظیم‌گر» هیچ‌گاه بصورت خودجوش و یا براساس چرخه عرضه و تقاضا پدید نیامده و استمرار نیافته است. بلکه وجود این بازار و اساسا ظهور سرمایه‌داری، پروژه‌ای برنامه‌ریزی شده و هدایت شده توسط دولت، قانونگذاران و نهادهای قدرت و در مجموع شکلی از اشکال حکمرانی و سرکوب بوده است.

۲- جامعه بشری در قرن بیستم با دو دگرگونی بزرگ و تعیین کننده یعنی جنگ جهانی اول و دوم مواجه بوده است که هر دو ریشه در عملکرد و کارکرد بازارهای سرمایه داری داشته است. رقابت‌های امپریالیستی به خاطر حفظ اعتبار نظام‌پولی مبتنی بر پایه طلا، منجر به جنگ اول جهانی شد و هراس ناشی از اختلال در بازارهای جهانی و تلاش برای حفظ جامعه در برابر بازار «خود تنظیم‌گر» زمینه‌های پیدایی فاشیسم و وقوع جنگ جهانی دوم را فراهم ساخت(صفحات ۷۷ و ۴۱۷).

۳-اغلب جنگ های ویرانگر داخلی در دیگر جوامع نیز ناشی از شکل گیری و شکست جنبش هایی بوده است که خواهان حمایت از جامعه در برابر بازار آزاد بوده اند. در مجموع اقتصاد آزاد و عاری ازدخالت دولت، هیچ گاه وجود نداشته و همواره تابع سیاست، مذهب و مناسبات اجتماعی بوده است. تلقی اقتصاد به عنوان یک الگو و سیستم مجزا از ویژگی های تاریخی و سیاسی و‌ اجتماعی، جوامع نه ممکن و نه ضروری است. از اینرو دیدگاه‌های نئولیبرال فعلی هم که به دنبال مقررات‌زدایی از مسیر اقتصاد بازار هستند، نهایتاً به نارضایتی داخلی و چه بسا بروز جنگ خارجی منجر خواهد شد.

کتاب حاضر به سه بخش عمده تقسیم شده است. بخش اول به بررسی علت اقتصادی صلح در قرن ۱۹ پرداخته ، بخش دوم فراز و فرودهای اقتصاد بازار را توضیح داده و در بخش سوم دگرگونی‌های در شرف تحقق را تشریح کرده است. این کتاب با ترجمه محمد مالجو در سال ۱۳۹۱ از سوی انتشارات پردیس دانش انتشار یافته است.

یک نکته در باره این کتاب:

کار پولانی مورخ اقتصادی اهل انگلیس (اطریشی الاصل) در این کتاب که حدود ۷۰ سال پیش نوشته شده، تلاش می کند که اقتصاد را از زاویه سیاست، فرهنگ و جامعه تشریح و تحلیل کند که کاری ارزشمند و برخلاف جریان اصلی اقتصاد نئولیبرالی است.ادعای تاثیر دولت در شکل دهی و هدایت اقتصاد صنعتی انگلستان، همچنین در کتاب «امپراطوری و صنعت» نوشته هابسبام نیز منعکس شده است. پولانی در این کتاب یکی از معایت بازار سرمایه‌داری را شکل گیری آن به اتکای دولت می‌داند با وجود این، کنترل و هدایت پول و بازار از سوی دولت در دوران جدید را یکی از محاسن سرمایه‌داری جدید دانسته است.

همچنین این نویسنده، ریشه‌های ظهور فاشیسم را در حد یک منازعه و رویداد اقتصادی و تجاری تقلیل داده و سرمنشا اعتقادی و ایدئولوژیک جنبش های فاشیستی (نظیر دیدگاه آرنت در کتاب توتالیتاریسم) را نادیده گرفته است. در عین حال پولانی توضیح نمی‌دهد چرا در برخی از کشورهایی که همانند آلمان و ایتالیا در معرض تجارت بین‌الملل بر پایه طلا بودند، جنبش‌های فاشیستی موفقیتی حاصل نکرده اند.