بازگشت تحریم‌های اروپا علیه فولاد ایران: تأثیر واقعی کمتر از اثر روانی

با تصمیم جدید شورای اتحادیه اروپا، تحریم‌های گسترده علیه بخش فلزات ایران دوباره فعال شده است. این اقدام در چهارچوب سازوکار «اسنپ‌بک» برجام انجام گرفته و تجارت فولاد، آلومینیوم، گرافیت و سایر فلزات خام و نیمه‌تمام را با ایران ممنوع می‌کند.

بر اساس بیانیه منتشرشده، این تحریم‌ها تمامی اشکال تجارت از جمله صادرات، واردات، انتقال، بیمه، خدمات مالی و کارگزاری را در بر می‌گیرند و حتی قراردادهایی که پیش‌ازاین تاریخ امضا شده‌اند، تنها تا اول ژانویه ۲۰۲۶ (۱۱ دی ۱۴۰۴) معتبر خواهند بود. مقامات اروپایی ادعا کرده‌اند که صادرات فلزات می‌تواند به توسعه برنامه‌های هسته‌ای و موشکی ایران کمک کند و از این‌رو «تهدیدی مستقیم برای امنیت اروپا» محسوب می‌شود.

واکنش وزارت صمت: تأثیر تحریم‌ها بر صادرات فولاد ایران ناچیز است

محمدصادق مفتح قائم‌مقام وزیر صنعت، معدن و تجارت در امور بازرگانی با تأکید بر اینکه صادرات فولاد ایران به اروپا از مدت‌ها پیش متوقف شده بود، گفت: عمده مشتریان فولاد ایران در منطقه هستند و این تحریم‌ها تأثیر چشمگیری بر تجارت ما نخواهد داشت. فولاد ایران بازارهای تثبیت‌شده‌ای در کشورهای همسایه و شرق آسیا دارد که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم محصولات ایرانی را خریداری می‌کنند.

به گفته‌ مفتح، ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی و هزینه تولید رقابتی، بازارهایی در خاورمیانه، آسیای جنوبی و شرق آفریقا را در اختیار دارد و مسیر صادرات فولاد از طریق این کشورها ادامه خواهد داشت.

پیامدهای اقتصادی و اثرات احتمالی بر بورس کالای ایران

بر اساس داده‌های انجمن جهانی فولاد، ایران در بازه ژانویه تا آگوست ۲۰۲۵ حدود ۱۹.۸ میلیون تن فولاد تولید کرده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳.۶ درصد کاهش داشته است.

در ده سال اخیر صادرات فولاد ایران به اروپا ۸۰ درصد کاهش یافته و در سال ۱۴۰۳ تنها ۱۰۰ هزار تن فولاد به ارزش ۶۲ میلیون دلار به اروپا صادر شده که تنها ۰.۳۳ درصد از حجم کل صادرات فولاد ایران بوده است.

برآوردها از صادرات آهن و فولاد ایران به اروپا اعداد مختلفی را نشان می‌دهد و اگر داده‌های صادرات آهن و فولاد گمرک ایران را در نظر بگیریم، صادرات 100 هزار تنی این محصول به اتحادیه معادل ۰.33 درصد (کمتر از نیم درصد) از کل وزن صادرات آهن و فولاد کشور و نزدیک به یک درصد از ارزش یا ارزآوری این صنعت خواهد بود. اگر داده‌های اداره آمار اروپا را نیز در نظر بگیریم، بازهم طی سال 2024 فقط 1.3 درصد از کل صادرات آهن و فولاد ایران راهی اتحادیه اروپا شده است. در هر دو صورت اعداد نشان می‌دهند که سهم بازار اروپا از صادرات فولاد و آهن ایران ناچیز بوده و حذف آن از نظر درآمدی تأثیر خاصی نخواهد داشت.

بااین‌حال بازگشت این تحریم‌ها در کنار سایر تحریم‌های بین‌المللی می‌تواند اثرات روانی و زنجیره‌ای بر بازارهای داخلی و بورس کالا برجای بگذارد. در کوتاه‌مدت ممکن است شاهد افزایش موجودی انبارها و کاهش قیمت‌های پایه در بورس کالا باشیم. در میان‌مدت به دلیل احتمال افزایش نرخ ارز، تورم و محدودیت‌های مالی و بیمه‌ای، افزایش هزینه تولید دور از ذهن نیست. تمرکز بر بازار کشورهای هم‌جوار و چین و هند که عمده صادرات فولاد ایران را جذب می‌کنند، می‌تواند تا حدی زیان مربوط به از‌ دست‌ رفتن بازار اروپا و محدودیت‌های مالی را جبران کند. در این میان بورس کالای ایران به‌عنوان پلتفرم اصلی معاملات فولاد و محصولات معدنی، نیازمند مدیریت هوشمندانه عرضه و قیمت‌گذاری است تا از نوسانات شدید جلوگیری شود.

جمع‌بندی

تحریم‌های جدید اتحادیه اروپا بیش از آنکه تأثیر مستقیم بر حجم صادرات فولاد ایران داشته باشند، اثرات روانی و مالی بر بازار و تولیدکنندگان بر جای می‌گذارند. اگرچه مسیر رسمی تجارت با اروپا عملاً بسته شده، اما بازارهای منطقه‌ای و آسیایی همچنان فرصت اصلی صادرات ایران باقی خواهند ماند.

تمرکز بر توسعه روابط با چین، هند و کشورهای همسایه، استفاده از روش‌های مالی جایگزین و حمایت از زنجیره تأمین داخلی می‌تواند مهم‌ترین ابزارهای مقابله با تبعات این تحریم‌ها باشد.