نوشابه ایرانی «اردشیر» قدیمی‌تر از کوکاکولا

زندگی و فعالیت‌های «اردشیر خداداد ایرانی»، بنیان‌گذار یکی از قدیمی‌ترین کارخانه‌های نوشابه‌سازی هند، نمایانگر مسیری استثنایی از مهاجرت، نوآوری و کارآفرینی است.

این مرد زرتشتی یزدی که در میانه قرن نوزدهم میلادی به هند مهاجرت کرد، نه تنها توانست نیاز‌های محلی را شناسایی کند بلکه با پشتکار و خلاقیت خود، صنعتی جدید را در شهر پونه هند بنیان نهاد.

برند نوشابه‌سازی او که به نام «اردشیر» شناخته می‌شود و امروزه تحت عنوان «آردیز» (Ardy’s) فعالیت می‌کند، بیش از یک قرن است که در میان مردم هند جایگاه ویژه‌ای دارد. این مطلب، زندگی اردشیر، روند شکل‌گیری کسب‌وکارش و میراث خانوادگی او را بررسی می‌کند.

مهاجرت و آغاز مسیر جدید

اردشیر خداداد ایرانی در دهه ۱۸۶۰ میلادی به دلیل یک حادثه ناخواسته در ایران، و در شرایطی که اقلیت زرتشتی تحت فشار‌های مذهبی قرار داشت، مجبور به ترک وطن شد. طبق روایت‌های خانواده‌اش، او با تنها هشت روپیه در جیب از یزد به سمت کویته (پاکستان کنونی) و سپس بمبئی (مومبای فعلی) حرکت کرد تا به دنبال فرصت‌های کاری باشد.

اما پس از عدم موفقیت در بمبئی، در نهایت به پونه در منطقه نظامی آن زمان (کنتونمنت) رفت، جایی که حضور سربازان بریتانیایی بازار خاص خود را داشت.

کشف فرصت و آغاز کسب‌وکار نوشابه‌سازی

در اواخر قرن نوزدهم، زندگی سربازان بریتانیایی در اردوگاه پونه با نوشیدن ویسکی و نوشابه گازدار عجین شده بود. با این حال، کمبود نوشابه در بار‌های محلی بار‌ها به تنش و درگیری بین سربازان منجر می‌شد. اردشیر که این نیاز را مشاهده کرد، تصمیم گرفت خود وارد این حوزه شود.

با نداشتن دانش فنی و تجهیزات پیچیده، اردشیر کار را به صورت دستی آغاز کرد: شست‌وشوی بطری‌ها، تولید گاز دی‌اکسیدکربن از طریق سوزاندن زغال و ترکیب آن با آب. در ابتدا، او نوشابه گازدار ساده تولید می‌کرد و به تدریج با اضافه کردن شکر و طعم‌دهنده‌های خارجی، محصول خود را توسعه داد.

نخستین کارخانه او در سال ۱۸۸۴ در یک ساختمان کوچک نزدیک میدان شاربات‌والا در پونه فعالیت خود را آغاز کرد و به سرعت مورد استقبال سربازان قرار گرفت.

رشد کسب‌وکار و توسعه محصول

طی دو سال، محبوبیت نوشابه اردشیر به حدی رسید که نیاز به توسعه و انتقال کارخانه به واحدی بزرگ‌تر احساس شد. او قراردادی برای خرید پادگان قدیمی افسران بست و تجهیزات به‌روز اروپایی برای شست‌وشوی بطری و تولید بهتر گاز تهیه کرد. همچنین برای اولین بار در هند، نوشابه‌های طعم‌دار با طعم‌هایی همچون پرتقال، لیمو و تمشک به بازار عرضه شدند.

برند اردشیر به سرعت در میان بریتانیایی‌ها و همچنین جمعیت‌های محلی همچون پارسی‌ها، مسلمانان و برهمنی‌ها محبوب شد. این برند علاوه بر نوشابه ساده، تنوعی از طعم‌ها را به بازار عرضه کرد که برخی از آنها مانند نوشابه زنجبیل تند به عنوان دارویی برای مشکلات گوارشی نیز شناخته شدند.

چالش‌ها و رقابت خانوادگی

اردشیر هشت فرزند داشت؛ شش پسر و دو دختر. اختلاف نظر میان او و پسر بزرگ‌ترش، فرامرز، باعث شد فرامرز در اواخر دهه ۱۹۲۰ شرکت نوشابه‌سازی مستقل خود را با نام فرمز (Frams) راه‌اندازی کند. این رقابت خانوادگی تا زمان حیات اردشیر ادامه یافت؛ اردشیر تمرکز خود را روی بازار محدود منطقه کنتونمنت گذاشت و فرامرز با دیدگاه توسعه‌گرایانه‌تر برند خود را گسترش داد.

پس از مرگ اردشیر، فرامرز به توسعه کسب‌وکار یخ‌سازی و تولید CO۲ در هند پرداخت و برند «فرمز» را رونق بخشید. در همین حال، برند اردشیر همچنان نزد مشتریان وفادار منطقه کمپ محبوب ماند و در دهه ۱۹۵۰ به دست «گیلان ایرانی»، پسر اردشیر، سپرده شد.

گیلان با دانش شیمی خود، فرمولاسیون نوشابه‌ها را بهبود داد و طعم‌های سنتی جدیدی مانند پرتقال، لیمو، تمشک، زنجبیل تند و نوشابه بستنی را به مجموعه افزود. این فرمول هنوز هم به شکل سنتی حفظ شده است.

حفظ کیفیت در برابر تغییرات بازار

در دهه‌های ۷۰ و ۸۰، با ورود غول‌های نوشابه‌سازی مانند کوکاکولا و پپسی و تبلیغات گسترده آنها، بازار نوشابه‌های سنتی دچار تحول شد. با این حال، «گیلان ایرانی» اعتقاد داشت که کیفیت محصول خود بهترین تبلیغ است و ترجیح می‌داد تبلیغات کمتری انجام دهد تا از مواجهه مستقیم با این رقبا پرهیز کند.

رقابت خانوادگی نیز در این دوران ادامه داشت؛ شرکت فرمز در بمبئی به رشد ادامه داد ولی به دلیل مالیات‌های سنگین قادر به تبدیل شدن به یک بازیگر منطقه‌ای نبود و در نهایت در سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۰ به دلیل عدم علاقه وارثان به ادامه کار تعطیل شد.

احیاء و نوآوری توسط نسل چهارم

نسل چهارم خانواده، به نمایندگی «مرزبان ایرانی»، در سال ۲۰۱۲ وارد کسب‌وکار شد و تلاش کرد برند اردشیر را با تغییر نام به آردیز (Ardy’s) به نسل‌های جدید معرفی کند. او با افزودن طعم‌های جدید مانند سیب سبز، هلو، آناناس و نوشیدنی‌های ادویه‌دار مانند جیراماسالا و کالا ختا، تنوع محصولات را افزایش داد و تلاش کرد برند را به بازار‌های فراتر از هند نیز معرفی کند.

مرزبان ضمن حفظ فرمول سنتی و کیفیت محصولات، روی دیجیتالی‌کردن فرآیند‌های لجستیکی و توسعه بسته‌بندی نیز تمرکز کرده است. مدل بطری بازگشتی شیشه‌ای که در این خانواده از ابتدا مرسوم بوده، محدودیت‌هایی در توسعه بازار ایجاد کرده است.

برنامه‌هایی برای معرفی بطری‌های PET در آینده نزدیک وجود دارد، هرچند که موانعی مانند ممنوعیت‌های دولتی در استفاده از پلاستیک یک‌بارمصرف چالش‌برانگیز بوده‌اند.

به گزارش راز بقا، داستان اردشیر خداداد ایرانی، نمونه‌ای برجسته از مهاجرت، ابتکار و ماندگاری در صنعت نوشابه‌سازی هند است. او با دیدی نوآورانه، شرایط سخت مهاجرت و رقابت‌های خانوادگی را پشت سر گذاشت و میراثی گرانبها از طعم و کیفیت را به نسل‌های بعدی سپرد.

برند اردشیر که امروز با نام «آردیز» (Ardy’s) شناخته می‌شود، نمایانگر پیوندی میان سنت و مدرنیته، فرهنگ ایرانی و بازار هند است و همچنان در میان مصرف‌کنندگان خود جایگاهی خاص دارد.

منبع: راز بقا