کارخانه دار مقتول: شرح کارآفرینی محمدصادق فاتح یزدی

حدود نیم قرن پیش، که یزد درگیر خشکسالی، قحطی و بیکاری شد، گروه هایی از یزدیان برای یافتن مکانی مناسب به جهت اسکان و سرمایه گذاری به منطقه کرج مهاجرت نمودند، که حضور برخی سرمایه گزاران خیر همچون محمدصادق فاتح یزدی باعث رونق اقتصاد و بازار کار در کرج پیش از انقلاب شد. فاتح با داشتن سرمایه انبوه و ساخت کارخانه جهان چیت از تجارت به صنعت روی آورد که به تاسیس کارخانجات متعددی در کرج با نام تجاری جهان منجر شد.

با تاسیس مجموعه کارخانجات جهان، هویت صنعتی به کرج داده شد. تاسیس هفت کارخانه و کارگاه صنعتی از سوی فاتح، در کنار سایر صنایع کرج، موقعیت این شهر را در رتبه بندی مناطق صنعتی ایران بهبود بخشید. فاتح، کارخانه “جهان‌ چیت” را در ۱۳۳۵ تاسیس میکند و سایر فعالیت هایش عبارتند از:

– تاسیس کارخانه “روغن نباتی جهان” در سال ۱۳۳۶
– تاسیس “کارگاه بافندگی خانوادگی” در سال ۱۳۴۱.
– تاسیس کارخانه “یخ‌ سازی جهان” در سال ۱۳۴۲
– تاسیس کارخانه “روغن موتور جهان” در سال ۱۳۴۴.
– تاسیس “سردخانه میوه جهان” در سال ۱۳۴۴
– تاسیس کارخانجات “پلاستیک ‌سازی آرمه” در سال ۱۳۴۷.
– تاسیس “شرکت آبادانی جهان”

در سال ۱۳۴۷، مجموعه کارخانجات جهان، نقش عمده ای در تولیدات صنعتی ایران داشته‌ و در آن سال، جهان چیت، ۱۵ درصد تولیدات نساجی ایران را به خود اختصاص داده بود و کارخانه پلاستیک سازی آرمه هم حدود یک سوم از محصولاتی چون کیسه گونی، چتائی، رومیزی و پارچه‌های دکوراسیون و توری کشور را تولید میکرد. فاتح، در کشاورزی نیز فعالیت هایی داشته است که از آن جمله میتوان احداث ۱۵۰ هکتار باغات میوه و حدود ۸۰ هکتار جنگل چوب های صنعتی و احداث ۵ حلقه چاه عمیق را نام برد. این مجموعه، در کنار دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران، مرکز اصلاح بذر و نهال و زمینهای زراعی کرج، موقعیت کشاوزی کرج را بهبود دادند.

مهمترین تاثیر فعالیت های اقتصادی فاتح، ایجاد فرصت های شغلی جدید در کرج بوده است. در سال ۱۳۴۷ تعداد کارگران و کارمندان مجموعه صنعتی و کشاورزی جهان در شهر کرج بالغ بر ۳۰۰۰ نفر بوده است. این افراد در نساجی، روغن نباتی، روغن موتور، پلاستیک ‌سازی، یخ سازی، سردخانه، دامداری و کشاوزی اشتغال داشته اند. از دیگر فعالیت های فاتح، ساخت مدرسه و آموزشگاه‌ است.

او دبستان فاتح را در ۱۳۳۵ و دبستان تعاونی جهان‌ چیت را در ۱۳۴۳ احداث میکند که هر کدام شش کلاس داشته‌ اند. علاوه بر کرج، دو دبستان دیگر نیز می‌سازد که یکی در تهران و دیگری در مهرآباد مشهد است. ایجاد دو ساختمان پیکار با بیسوادی برای کارگران و ساکنین محل نیز با پیگیری و حمایت سندیکای کارگری انجام میگیرد. اما تاثیرگذارترین فعالیت او در این زمینه، احداث ” آموزشگاه حرفه‌ای فاتح” است که امروز به نام مرکز آموزش فنی و حرفه‌ای در منطقه جهانشهر کرج شناخته میشود.

فاتح به موازات فعالیت های صنعتی خویش، با کمک یک مهندس خارجی، به قطعه بندی زمینهای اطراف و خیابان کشی آنها میکند که در نهایت دو محله چهارصددستگاه و جهانشهر ایجاد میشود. ۴۰۰ دستگاه، به عنوان یک مجموعه ۴۰۰ واحدی برای سکونت کارگران در نظر گرفته شده بود که تنها ۲۰۰ واحد آن اجرایی شد. دیگر کارهای خدماتی او در جهانشهر عبارتند از اهدا زمین و مبلغ یک میلیون ریال جهت ساخت بیمارستان شهید مدنی (شیر و خورشید سابق)، اهدا زمین ساختمان هلال احمر(شیر و خورشید سابق)، ساخت کافه جهان، اهداء زمین برای قبرستان حاجی آباد و ساخت زورخانه فاتح…

فاتح که در برابر اعتصاب کارگران کارخانه نساجی با دعوت از نیروهای امنیتی ایستادگی کرده بود، در ۲۰ مرداد سال ۱۳۵۳ هنگامی که مشغول رانندگی به سوی محل کار بود، توسط سازمان چریک‌ های فدائی خلق ترور شد. غلامحسین ساعدی در شماره هفتم فصلنامه الفبا که پس از مرگ او در پاریس منتشر شد، مینویسد:

فتحعلی پناهیان، جوان بیست و چند ساله…بچه عجیبی بود، سیانور در گوشه زبانش. همان بود که سرمایه دار گردن کلفت کرجی (فاتح) را کشت “.

فتحعلی پناهیان، برادرزاده ژنرال پناهیان، افسر فرقه دموکرات آذربایجان بود. تمام اموال فاتح یزدی، پس از انقلاب اسلامی مصادره شد.

lمنبع : فاتح البرز: زندگینامه محمدصادق فاتح یزدی، نوشته ربابه باستانی، انتشارات غزال