آفريقا، میدان توسعه اقتصادی چین

احمد جزایری ( متخصص امورنفت و انرژي):

قاره آفریقا نه تنها دارای منابع بسیار برای کشورهای توسعه یافته و اقتصادهای نوظهور است، بلکه می تواند محلی کاملا مناسب برای سرمایه گذاری و تجارت نيز باشد. در سالهای پیش رو، جمعیت قاره آفریقا رشد چشمگیری خواهد داشت و  بر اساس تخمینها، افزون  بر 2 میلیارد نفر خواهد شد. از این رو، کشورهایی که از منظر اقتصادی، تجارت و سرمایه گذاری دارای مشترکات محکمی با آفریقا باشند، می توانند در آینده جهان نقش مهمتری ایفا کنند.

چین در دو دهه گذشته با تکیه بر ” راهبرد ” توسعه روابط اقتصادی و استفاده از منابع بکر سایر کشورها، به عنوان موتور محرکه اقتصاد خود، روابط با کشورهای آفریقایی را از منظر سیاسی و اقتصادی گسترش داده است. این توسعه روابط، از آنچه که به لحاظ دیپلماتیک مرسوم است فراتر رفته و منجر به سرمایه گذاریهای مهم و راهبردی در قاره آفریقا شده است.

از سرمایه گذاری در صنعت، حمل و نقل و تولید برق گرفته تا انواع زیر ساختهای “انرژی های تجدید پذیر”  فعالیت اقتصادی چین در آفریقا را شامل می شود. بر اساس گزارش اژانس بین المللی انرژی، میزان مشارکت چین در سرمایه گذاری” هیدر پاور ” تا سال 2030  در پروژه sub- Saharan  آفریقا به میزان 70 درصد بر آورد می شود.

 از سوی دیگر، گرچه خاورميانه از اهميت بالايي براي تامين نفت چين برخوردار است و برآوردهاي انجام شده نشان مي‌دهد، بيش از47 درصد از واردات نفت چين از اين منطقه تامین می شود، اما در طول دو دهه گذشته مقامات چینی با نگاه ویژه به آینده آفریقا، مذاکرات متعدد و فشرده ای  با سران کشورهای آفریقایی داشته و به نوعی دیپلماسی  اقتصادی – انرژی  را  با قاره سیاه فعال کرده اند.

“همایش همکاریهای چین و آفریقا “FOCAC)  ) که از سال 2000 پایه گذاری شد، تا کنون هشت بار تشکیل شده که سه بار از آن شامل اجلاس رهبران را شامل می شود. چنین رویدادی محل مناسبی برای جذب سرمایه گذاران و تعامل شرکتهای بزرگ به منظور محکم ترکردن روابط چین و آفریقا بوده است. ازسال 2003 ، میزان سرمایه گذاری مستقیم خارجیFDI)  ) چین در آفریقا، شاخص بسیار مهمی در اندازه گیری توجه این کشور به آفریقا شده است. متعاقبا، رئيس جمهور وقت، «هو جين تائو» در  سال2004 با نمايندگان 22 کشور” جامعه‌ عرب ” به منظور تقویت روابط سياسي – اقتصادي، ایجاد «نوع جديدي از همکاري» در جهت  افزايش واردات نفت و تجارت دوجانبه‌، در قاهره دیدار کرد.  ” ون جيابائو”، نخست وزير وقت چین هم از سوی دیگر، با چندین کشور تولید کننده نفت در قاره آفریقا از جمله گينه، آنگولا ،  نيجريه، جمهوري آفريقاي مرکزي، چاد، کنگو، ليبي  و سودان  وارد مذاکرات جدی شد.

نتیجه چنین دیدگاه توسعه ای  را می توان از روند سرمایه گذاری چین در آفریقا مشاهده کرد، بطوریکه از74/8 میلیون دلار در سال 2003 به5/4  میلیارد  دلار در سال 2018 افزایش داشت  و سپس با کاهشی به میزان 2/7 میلیارد دلار در 2019، مجددا در سال 2020 ، افزایش قابل توجهی به  میزان 4/2میلیارد را از خود نشان داد .

در همین راستا، میزان وام اعطایی چین به  کشورهای آفریقایی حد فاصل 2000 تا 2019 رقمی معادل 153 میلیارد دلار را شامل می شود که از این آمار هم می توان اهمیت این قاره برای چین را نتیجه گرفت. در سال 2018 مقامات چینی و آفریقایی توافق کردند طی سه سال آتی یعنی تا سال 2021 میزان 10 میلیارد دلار در راستای اهداف مشخص شده FDI سرمایه گذاری کنند.

اما آنچه که روابط چین و آفریقا را وارد مرحله تازه ای کرد، برگزاری هشتمین اجلاس FOCAC    در نوامبر 2021 در سنگال بود که طی برگزاری این اجلاس، چین در 9 زمینه متعهد شد تا کمکهای مالی و حمایتهای امنیتی را  در اختیار آفریقا قرار دهد. از کمک یک میلیارد دلاری در تامین  واکسن تا حمایتهای محیط زیستی، برنامه فقر زدایی از طریق توسعه کشاورزی، توسعه تجارت، توسعه زیر ساختهای فرهنگی و در نهایت تضمین حمایتهای امنیتی از کشورهای آفریقایی، دست آورد همایشی بود که 23 سال پیش چین بر اساس  راهبرد  ” دیپلماسی توسعه  “خود در آفریقا بنا نهاده بود.

 بعنوان نمونه، کمک‌هاي اقتصادی طولانی مدت چین  به دولت سودان  را می توان از مهمترین دلايل سياسي موفقيت “سینوپک” در به دست گرفتن پروژه‌ های نفتي سودان دانست . دولت چين 12 فروند J-75 به دولت سودان فروخت و بعد از فاجعه‌  سال 2004،  کمک‌هاي مهمی به آن کشور کرد.

 علاوه بر ان ،  گروه ” سینوپک” نیز  20 ميليون دلار به سودان کمک کرد؛ در واقع این کمکها ، منابع مالی و  ضروري  ساخت بيمارستانها، مدارس و پروژ های تامین  آب  را تامین کرده است. اما علیرغم چنین کمکهایی، چين هنوز يک اقتصاد نوظهور است و براي کمک‌هاي خارجي خود منابع محدودي در اختیار دارد. از این رو، رییس جمهور چین در پیام خود در هشتمین اجلاس FOCAC  اعلام کرد که حمایتهای مالی چین از 60 میلیارد دلار به 40 میلیارد دلار کاهش می یابد اما چین کماکان خود را متعهد  به حمایت از  آفریقا می داند.  با ادامه‌ رشد اقتصادي و افزایش درآمد ناخالص ملی، چين بايد بصورت مناسب به ارتقاي کمک‌هاي بين‌المللي‌ خود ادامه  داده و بطور ماهرانه آن را با “امنيت انرژي ” تلفيق  نمايد.

روابط ديپلماتيک چین، از شکل ديپلماسي براي “همکاري دوستانه”  به ” ديپلماسي توسعه” و در نهایت “دیپلماسی انرژی ”  با هدف  “امنيت انرژي”  تغيير پيدا کرده است. اين سنگ بنايي براي چين خواهد بود تا رابطه‌هايي بلند مدت و  دوستانه با قدرت‌هاي بزرگ انرژي برقرار نمايد. چین، اساس راهبرد خود  را ” ديپلماسي انرژي”  قرار داده است. بر همین مبنا این کشور توجه بسیاری را  بر مناطق اطراف معطوف کرده است چین در نظر دارد تا  ضمن حفظ رابطه‌هاي سنتي خود با خاورميانه، روابط جديد و عمیقی با آفريقا  برقرار کند .” امنيت انرژی ” چين در آينده، بايد ضمن بهره بردن از مزيت‌هاي ژئوپلتیک نفت و گاز کشور (چين)، بر مبناي مناطق توليد‌کننده‌ نفت در اطراف چين استوار گردد.

اکنون آفریقا نقش مهمی در تامین انرژی چین ایفا کرده و حدود 30 درصد از نفت خام این کشور را تامین می کند.  این در حالیست که انگولا بعنوان چهارمین کشور تامین کننده نفت خام چین ، در سال 2020  نزدیک به 8 درصد از واردات این کشور، ( ارزشی معادل 14 میلیار د دلار)   را تامین کرده است.

البته نباید از نظر دور داشت که ابتدای سال جاری و  همزمان با سفر  “شی” به عربستان ، واشنگتن برنامه دیدار با رهبران 50 کشور آفریقایی را در پایتخت ایالات متحده تدارک دید و ” بایدن ” خبر از سرمایه گذاری میلیارد دلاری در اقتصاد کشورهای آفریقایی خبر داد ، و عملا زنگ خطر نزدیک شدن امریکا به آفریقایی که چین برای نزدیک شدن به ان  ،  نزدیک به دو دهه زمان و سرمایه گذاشته بود را به صدا در اورد. اکنون  چین و ایالات متحده  ، آفریقا را محلی برای توسعه نفوذ و دستیابی به منابع جدید می بینند. چین که از دو دهه پیش از این ، بصورت کاملا ” راهبردی” ، گوی سبقت را از فرانسه ربود و توانست همکاری سنتی این کشور را با دولتهای آفریقایی به حداقل خود برساند ، اکنون امریکا را کنار خود و اماده مشارکت و سرمایه گذاری در قاره سیاه می بیند.

توضیح: این مقاله در شماره سوم نشریه کارخانه دار در اردیبهشت 1402 چاپ شده است