اولین کارخانه سیمان ایران را چه کسی ساخت ؟

نخستین گام برای راه‌اندازی صنعت سیمان را در ایران، علی‌قلی خان سپاهی دنبلی ملقب به مهندس‌الدوله برداشت که در سال ۱۲۹۲ خورشیدی از پلی‌تکنیک زوریخ فارغ‌التحصیل شده بود.

او در سال ۱۲۹۵ خورشیدی قراردادى برای کسب امتیاز انحصارى ساخت کارخانه سیمان با وزارت فوائد عامه بست اما چون مجلس شورای ملی تا پنج سال بعد به دلیل شرایط جنگی تعطیل بود و امتیازهای انحصاری باید به تصویب مجلس می‌رسید، این قرارداد به اجرا درنیامد

 پس از بازگشایی مجلس نیز، متقاضی بیشتر و اعتقاد بر این شده بود که امتیازی داده نشود و به جای انحصار، همه آزاد باشند کارخانه سیمان بزنند. متقاضیان دیگری که برای بستن قرارداد ساخت کارخانه سیمان با دولت گام پیش نهادند، به ترتیب الکساندر طومانیانس سرمایه‌دار ارمنی، شرکت ایران و آلمان، حاج رحیم اتحادیه سرمایه‌دار ایرانی و شرکت وانگهو بودند.

مهندس‌الدوله چون با دولت قرارداد داشت، دستگاههایی برای ساخت کارخانه‌ وارد کرد اما چون اطمینان نداشت که آخر کارش چیست، شروع به ساخت کارخانه نکرد.

در آن زمان، سیمان ایران از روسیه تأمین و از باکو وارد کشور می شد. بهای هر خروار سیمان پنجاه تومان بود اما مهندس‌الدوله وعده داده بود که هر خروار سیمان را با بهای تمام شده خرواری سه تومان عرضه کند. [

از آغاز قرن چهاردهم خورشیدی رویکرد جدیدی به سوی توسعه اقتصادی و مدرن سازی کشور مد نظر قرار گرفت و به تبع آن طرح‌های بسیاری از قبیل خطوط راه‌آهن، سدها، جاده‌ها، اماکن آموزشی و عمومی متعددی در دستورکار قرارگرفت.

ساخت تأسیسات و ساختمان‌های جدید، استفاده از مصالح جدید را نیز در سرلوحه برنامه‌های توسعه‌ای قرار می‌داد که بالطبع سیمان یکی از مهم‌ترین این مصالح بود. رشد واردات سیمان به حدی بود که در سال ۱۳۱۴ ایران چهارمین کشور وارد کنندهٔ سیمان جهان به‌شمار می‌رفت.

توجه به این نکته که ایران در منطقه‌ای واقع شده که سلسله کوه‌های آهکی آن را احاطه نموده‌است، اندیشه ساخت کارخانه سیمان را پدیدار ساخت. در سال ۱۳۰۷ مطالعات لازم برای ایجاد اولین کارخانهٔ سیمان آغاز گردید و هشتاد و چهار سال پیش کارخانه سیمان واقع در بین راه حضرت عبدالعظیم در پای کوه چشمه علی افتتاح شد.

«منصور» وزیر طرق گفت: قسمتی از اولین کارخانه سیمان ایران از دانمارک و بخشی از سوئد خریداری شده است. همچنین این کارخانه روزانه استعداد ساختن ۱۰۰ تن سیمان را دارد در روز ۸ دی‌ماه ۱۳۱۲ اولین کورهٔ سیمان ایران با ظرفیت ۱۰۰ تن در روز در «شرکت سیمان ری» به بهره‌برداری رسید.

پس از خرید ماشین آلات، کارهای ساختمانی اولین خط تولید سیمان در شهریور ماه ۱۳۱۱ در این محل شروع شد . ساختمانهای فرعی این کارخانه به وسیله ” وزارت طرق “ ساخته شد و در نهایت در زمستان سال بعد و در روز ۸ دی ماه ۱۳۱۲ اولین کارخانه سیمان ایران رسماً‌ افتتاح شد .

مدیر این پروژه آقای مهندس علی قلی خان سپاهی (مهندس ساختمان) بود که بعدها نیز ریاست کارخانه را عهده دار شد رشد بالای مصرف سیمان و سودآوری بالای تولید آن توجه زیادی را برای ساخت واحدهای دیگر تولید سیمان جلب نمود، به‌گونه‌ای که احداث کارخانه‌های سیمان بخشی از سرفصل‌های برنامه‌های اول، دوم و سوم توسعه قبل از انقلاب بود.

در برنامه‌های عمرانی پیش‌بینی‌هایی با هدف تشریک مساعی بین دولت و بخش خصوصی جهت گسترش هرچه بیشتر صنعت سیمان صورت گرفت. اهداف هر یک از این برنامه‌ها توسط دولت تعیین شده بود و بخش خصوصی به عنوان سرمایه‌گذار عمل می‌نمود؛ بنابراین بیشتر سرمایه‌گذاری در صنعت سیمان توسط بخش خصوصی تأمین گردید.