تاريخچه پیدایش اورژانس و آمبولانس در ایران و جهان

شايد اولين مراکز درماني مستقل، در سري لانکاي امروزي در سال هاي حدود 430 قبل از ميلاد مسيح شکل گرفته باشند.

پس از آن در قرن اول قبل از ميلاد، رومي‌ها نوعي بيمارستان يا مرکز درماني براي ارائه خدمات و درماني به گلادياتورهاي زخمي در شهرها ايجاد کردند و نام Valetudinaria بر آن نهادند. با شکل گرفتن مراکز درماني، مسأله انتقال بيماران به اين مراکز نقش جدي‌تري به خود گرفت و اقوام مختلف روش‌هاي مختلفي براي اين مسأله برگزيدند.

قبايل سرخپوست از نوعي سورتمه، مصريان از کجاوه‌هاي سوار بر شتر (pannier) و ساير ملل از روش‌هاي ديگر براي حمل بيمار استفاده کردند.

در قرن پانزدهم ميلادي پادشاه اسپانيا، شاه فرديناند و همسرش ملکه ايزابل نوعي بيمارستان سيار بنام “ambulancia” طراحي کردند که در صحنه نبرد به کمک سربازان زخمي مي‌شتافت.

در سال 1793 ميلادي، دکتر دومينيک ژان لاري (Dominique-jean Larrey) پزشک ارشد سپاه ناپلئون طي جنگ فرانسه و پروس نوعي بيمارستان سيار بنام “ambulance volante” را طراحي کرد که به قصد انجام اقدامات اوليه و انتقال مجروحان به پشت خط مقدم به‌کار مي‌رفت.

همزمان با وي، بارون پرسي (Baron F.P. Percy) نوعي درشکه با قابليت حمل تعداد زيادي مجروح از خط مقدم به نواحي امن‌تر طراحي کرد و نام آن را mobile emergency room گذاشت.

طي جنگ‌هاي داخلي ايالات متحده با تدبير جاناتان لترمن (Jonathan letterman) نوعي درشکه براي حمل مجروحان به‌کار گرفته شد که به آن‌ها”Rucker wagon ” گفته مي‌شد.

استفاده از اين‌گونه وسايل نقليه در سال 1832 براي جابجايي بيماران در اپيدمي” وبا” در لندن نيز رواج پيدا کرد. بالاخره در سال 1865 اولين سيستم خدمات پيش بيمارستاني برپايه بيمارستان (hospital based) در سين سيناتي آمريکا طراحي شد. در سال 1869 آمبولانس‌هايي در نيويورک به‌کار گرفته شدند که داراي برخي وسايل امدادي از جمله آتل و… و داروها (مثل مرفين) بودند. اولين آمبولانس‌هاي موتوردار (اتومبيل) در سال 1899 در شيکاگو طراحي شدند.

طي جنگ جهاني اول خدمات پيش بيمارستاني از نظر کيفي ارتقا پيدا کرد و کم‌‌کم با اختراع بي‌سيم، مراکز ديس‌پچ در اين راه به کمک امدادگران آمدند. حتي پيش از جنگ دوم جهاني، آمبولانس‌هاي مدرن حامل پزشک بربالين بيماران حاضر مي شدند و با مراکز ديس‌پچ براي ارائه بهتر خدمات درماني در تماس بودند. در دهه 60 با پيشرفت دانش پزشکي به‌خصوص در زمينه احيا و دفيبربلاسيون و ضرورت تسريع در ارائه اين خدمات، نقش سيستم پيش بيمارستاني در اين مسير تقويت شد و جايگاه ويژه‌اي پيدا کرد. از سال 1966 در بزرگراه‌هاي ايالات متحده طرح ارائه خدمات پيش بيمارستاني اجرا گرديد.

در سال 1967 در ايرلند خدمات پيش بيمارستاني در زمينه مراقبت از بيماران قلبي به‌کار گرفته شد. در سال 1972 دانشگاه سين سيناتي اولين برنامه آموزش تخصصي طب اورژانس را راه‌اندازي کرد. در سال 1973 قانون ملي خدمات پيش بيمارستاني و اجزاي آن در ايالات متحده طراحي شد و به اجرا درآمد. طبق اين قانون اجزاي يک سيستم پيش بيمارستاني حداقل شامل موارد زير بايد باشد: پرسنل، سيستم آموزشي مناسب، سيستم ارتباطات و ديس‌پچ، حمل‌ونقل، مراکز درماني پذيرش‌دهنده، واحدهاي مراقبت ويژه، آژانس ايمني عمومي، دسترسي همگاني به مراقبت‌ها، استاندارد سازي ثبت اطلاعات، آموزش همگاني، همکاري در بحران‌ها، داروها و تجهيزات و…. از سال 1984 خدمات پيش بيمارستاني مجزا براي کودکان در ايالات متحده طراحي شد.

تاریخچه ای   مرکز فوریتهای پزشکی ایران

در سال 1353 در اثر ریزش سقف یکی از سالنهای انتظار فرودگاه مهرآباد تهران تعداد زیادی کشته و مجروح شدند و این در حالی بود که هیچ سیستم از قبل طراحی شده ای برای کمک و انتقال به مجروحین در اینگونه حوادث ناگهانی وجود نداشت ، در حادثه دردناك فرو ريختن سقف سالن انتظار فرودگاه مهرآباد ( بدليل ارتعاشات ناشي از سر و صداي موتور جت‌هاي غول پيكر ) در ساعت 2 و 50 دقيقه بعدازظهر روز چهاردهم آذرماه سال 1353 بود كه طي آن 16 نفر كشته و 11 تن مجروح شدند. اين حادثه به دليل انعكاس وسيع در رسانه‌هاي داخلي و خارجي آن سال، در رديف يكي از تلخ‌ترين وقايع كشورمان به ثبت رسيد.

و این در حالی بود که هیچ سیستم از قبل طراحی شده ای برای کمک و انتقال به مجروحین در اینگونه حوادث ناگهانی وجود نداشت، بعد از این حادثه سیستم فوریتهای پزشکی کشور با عنوان اورژانس ۱۱۵ کشور با همکاری کشور آمریکا تأسیس شد و ایران بعنوان چهارمین کشور دارنده خدمات اورژانس پیش بیمارستانی در جهان شناخته شد که این خود افتخاری بزرگ است.

کشور آمریکا در دومین تجربه خود در تشکیل یک سیستم اورژانس پیش بیمارستانی بسیاری از کمبودها و نقصهای تجربه اول را که برای خودش بود در ایران لحاظ نکرد و به جرأت میتوان گفت اورژانس پیش بیمارستانی ایران در سال ۱۳۵۴ کاملتر و بهتر از اورژانس پیش بیمارستانی کشور آمریکا راه اندازی شد.              

قابل ذكر است در آن زمان شماره سه رقمي 123 براي تماس با اورژانس اختصاص داده شده و از آمبولانسهاي بنز ون  براي خدمت رساني به مردم استفاده مي شد كه بعدا شماره تماس مردم با اورژانس ، شماره 115 در كل كشور اعلام شد.