جستاری درباره مطالعات سیاست عمومی و علم سیاست

بنا به استدلال این جستار، سیاست عمومی مفهومی ذیل مفهوم کلّی سیاست است و ناظر بر اراده/عمل دولت-کشور. از این دیدگاه، موضوع بنیادین مطالعات سیاست عمومی نیز دولت-کشور است و از این‌رو، زمینه مطالعات سیاست عمومی را باید ناحیه‌ای از علم سیاست دانست

در کنار و ادامه این بحث اصلی، استدلال دیگری را بررسی می‌کنیم: از آنجاکه مفهوم اساسی علم سیاست و مطالعات سیاست عمومیْ دولت یا، به‌طور دقیق‌تر، «دولت ملّی» است، موضوعات و مسائل این مطالعات نیز در نهایت ملّی است، گرچه روش‌ها و پاره‌ای از یافته‌های این مطالعات ممکن است خاصیت جهان‌شمولی یا تعمیم‌پذیری داشته باشند. از اصول پژوهش علمی یکی این است که به دنبال دستیابی به قواعد و قوانین تعمیم‌پذیر در محیط‌های متفاوت باشد، اما این اصل نافی این نیست که پژوهش سیاسی عمدتا متوجه امر ملّی است.

 موضوعات علم سیاست و مطالعه دانشگاهیِ سیاست عمومیْ عمدتا تابع نیازها و مسائل یک کشور خاص هستند، نه تولید «علم برای علم» یا حلّ مسائل و پاسخ به پرسش‌های کشوری دیگر.

جستار مقدمه کتاب دربردارنده سه گام است:

در گام نخست، شرحی از مفاهیم سیاست و سیاست عمومی آورده و سپس موضوع علم سیاست و موضوع مطالعه سیاست عمومی را بررسی می‌کنیم تا از این رهگذر، نسبت مفهومی و موضوعی مطالعات سیاست عمومی با علم سیاست را توضیح دهیم. فصل دوم جستار به این بحث می‌پردازد.

در گام دوم، کوشش نگارنده بر این است که از یک سو، جریان‌های اصلی علم سیاست در سده بیستم و تأثیر آتی آنها بر موضوع مطالعات سیاست عمومی بررسی و از سوی دیگر وصفی تاریخی-نهادی از تحول و تکوین نهادهای علم سیاست و شکل‌گیری مطالعات سیاست عمومی ارائه شود. این دو روش، در فصل سوم، همگام با هم و به صورت سنتزی نظری-نهادی پیش‌رفته و می‌کوشد همچون فرایندی تاریخی، بزنگاه‌های مهم و توالی زمانی تحولات را در نظر بگیرد تا به بنیادهای نظری و نهادی پیدایش گرایش مطالعاتی سیاست عمومی برسد. … بنابراین، سنتز فصل سوم بر دیدگاهی تاریخی-نهادی استوار است و به بینش‌های روش نهادگرایی تاریخی نظر دارد.

 در اینجا، ردیابی ریشه‌های نظری مطالعات سیاست عمومی در امتداد شرحی از دگرگونی‌های نهادی علم سیاست، اعم از بزنگاه‌های تأسیسی و تداوم و تحول طی توالی‌های زمانی آتی، انجام می‌شود.

سرانجام، در گام سوم، چند اثر و موضوع کانونی در زمینه سیاست عمومی را به عنوان مطالعاتی موردی برای محک استدلال فصل‌های دوم و سوم درباره رابطه مطالعات سیاست عمومی و علم سیاست بررسی خواهد شد.

آثار و موضوعات کانونی مورد بررسی در این جستار را بر پایه مطالعه روش‌مند و مفیدی که پژوهشگری از دانشگاه شیکاگو (Fan 2013) درباره «متون کانونی» مطالعات سیاست عمومی انجام داده، برمی‌گزینیم. بر پایه یافته‌های او، ما سه موضوع کانونی (منطق کنش جمعی، تنظیم دستور کار، و تصمیم‌گیری) و سه متن «کلاسیک» مربوط به این موضوعات را به عنوان مطالعات موردی خود بررسی کرده و شرح می‌دهیم.

گام سوم، یعنی شرح متون کانونی که از سه گفتار فراهم می‌آید، ناظر بر دو هدف کلی است. هدف نخست ارائه شرحی است از مبانی روش‌شناختی و استدلال‌ها و یافته‌های هر یک از آثار مورد بررسی که ذیل سه موضوع کانونی مطالعات سیاست عمومی یعنی تصمیم‌گیری، منطق کنش جمعی و فرایند سیاست‌(گذاری) عمومی گنجانده شده‌اند.

در این سطح از بحث، در آغاز باید خلاصه‌ای از مباحث اثر ارائه داد که شامل پرسش‌های کانونی، استدلال‌های اصلی، مفاهیم، درون‌مایه‌ها و ایده‌ها و زمینه تحقیق است. سپس لازم است روابط میان پرسش‌های پژوهش و استدلال‌ها و یافته‌های اثر را بررسی و همچنین، کوشید جایگاه متن مورد بررسی را در مطالعات سیاست عمومی و علم سیاست روشن کرد.

هدف دیگر در گام اخیر روشن‌ساختنِ مفاهیم اصلی و برجسته‌کردن منطق کانونی هر یک از این آثار و نسبت آن با علم سیاست است.

باری، طرح پژوهشِ این جستار بر چندگانگی روشی در توضیح استدلال اصلی آن استوار است. پس از ورود به بحث با بررسیِ مفهومی سیاست و سیاست(گذاری) عمومی و تأمل در موضوع مطالعات سیاست عمومی و علم سیاست، به شرح جنبه‌های نظری و نهادی تکوین مطالعات سیاست عمومی و سپس بررسی متون کانونی سیاست عمومی و شرح آثاری برگزیده می‌پردازیم که مجموع این شیوه‌ها را می‌توان نوعی استراتژی پژوهشی مثلث‌بندی دانست.

سرانجام اینکه هدف کلّی جستار حاضر شرحی پایه‌ای از موضوع مطالعات سیاست عمومی و نسبت پژوهش‌های پراکنده این زمینه با علم سیاست به عنوان رشته مادر است. گذشته از این، مطالعات موردی این پژوهش که هر یک شرحی از سه موضوع و اثر کلاسیک سیاست عمومی است، می‌توانند همچون منبعی برای آشنایی علاقمندان و دانشجویان با این زمینه مطالعاتی به شمار آیند.

بهزاد عطار زاده