در باره حبیب ثابت؛ سرمایه داری که 10 درصد ایران متعلق به او بود

در سال ۱۹۹۰ میلادی، یک سرمایه‌دار ایرانی به نام “حبیب الله ثابت” که به ثابت پاسال ملقب است، در آمریکا جان سپرد

ثابت در گذشته دور در دهه چهل، کارخانه پپسی کولا را راه اندازی کرده است؛. او در اوایل همین دهه کارخانه‌های لاستیک اتومبیل “جنرال تایر و رابر ایران” را در اطراف تهران برپا می‌سازد.

شرکت‌های تجاری، مالی و صنعتی که حبیب ثابت، پیش از انقلاب پایه‌گذاری می‌کند به قدری زیاد است که حتی شمردن آن‌ها گیج کننده است: شرکت فیروز، شرکت ایران فولکس، تلویزیون ایران، رادیو و تلویزیون ایران، سیکاب، شرکت ایران گاز، شرکت ایران سیلندر، شرکت ترانسپیک، شرکت جانسون و جانسون، شرکت زمزم، شرکت میناب، شرکت چوب پنبه، شرکت اتونور، شرکت جنرال تایر، شرکت ایرامز، شرکت اسکوئیب، شرکت شرینگ، شرکت تولید و تصفیه روغن اسو، بانک ایران و خاورمیانه، بانک ایرانیان، بانک ایران و انگلیس.

این شرکت‌ها محل درآمدهای میلیون دلاری، بلکه میلیارد دلاری مردیاست که در دوران تحصیل، در یک مغازه دوچرخه سازی مشغول به کار بوده است. . حبیب الله و دو دوستش، پس از مدتی کار در دوچرخه سازی، اتومبیلی دست و پا می‌کنند و مشغول مسافرکشی می‌شوند. او در این دوران راننده امیر هوشنگ دولو است؛ نوجوانی که بعدها پیش‌خدمت مخصوص شاه می‌شود.

چند سال بعد ثابت، در خیابان دروازه باغ شاه که بعدها سپه نام می‌گیرد، اداره حمل و نقل راه اندازی می‌کند. میرزا رحیم خان ارجمند، دایی ثابت، معاون وزیر پست و تلگراف و تلفن است. ارجمند از رضا خان برای ثابت امتیاز انحصاری حمل نامه‌های پستی از تهران به شمال و بر عکس را می‌گیرد و ثابت کم کم آن را به سراسر کشور گسترش می‌دهد.

سود امتیاز انحصاری حمل نامه، به ثابت این قدرت را می‌دهد که یک کارخانه صنعتی نجاری راه بیندازد. دستگاه‌های کارخانه از آلمان وارد می‌شود و متخصصان خارجی آن‌ها را راه اندازی می‌کنند.

ثابت در خاطراتش اعتراف می‌کند که اگر  سفارش‌های دولتی نبود، کارخانه نجاری حتماً در همان ابتدا ورشکسته می‌شد. جنگ جهانی دوم آغاز می‌شود. مردم ایران در آتش جنگ متفقین و متحدین می‌سوزند و اوضاع کشور نابسامان است. در این ایام، ثابت تا می‌تواند اموال خود را نقد می‌کند و به همراه همسر و دو پسرش به آمریکا می‌رود.

در سال ۱۹۴۱ ثابت تا می‌تواند لباس‌های کهنه و دست دوم آمریکایی می‌خرد. او آن‌ها را پس از شستن به ایران صادر می‌کند و سود سرشاری به دست می‌آورد. او سپس شرکت ثابت را در آمریکا ثبت می‌کند. از این به بعد کار ثابت، صادرات جوراب‌های زنانه و مردانه و لوازم آرایش و دارو و اقلام لوکس به ایران است.

برای گسترش کار چهار نفر در تهران شرکتی تأسیس می‌کنند به نام پاسال که حروف اول آن‌ها است: پناهی، امیل عبود، سافیان، لک. چندی بعد شرکت پاسال در تهران و شرکت ثابت در نیویورک، شرکتی جدید در ایران به ثبت می‌رسانند به نام ثابت پاسال و از این به بعد حبیب الله ثابت نام این شرکت یعنی ثابت پاسال به شهرت می‌رسد. ثابت پاسال تا پایان جنگ جهانی دوم در آمریکا می‌ماند و در اوایل دهه سی به ایران باز می‌گردد.

ثابت از این پس کاری ندارد  ساخت کارخانه؛ زمانی پاسال تصمیم می‌گیرد یک کارخانه تولید و تصفیه روغن موتور راه اندازی کند. برای این کار با شرکت اِسو وارد مذاکره می‌شود، اما شرکت اِسو تمایلی نشان نمی‌دهد. مسئولان اِسو می‌دانند که شرکت ملی نفت ایران در آبادان در حال ساخت چنین کارخانه‌ای است. وزارت صنایع ایران هم راضی به احداث این کارخانه نیست، چرا که نمی‌خواهد شرکت ملی نفت ایران ضرر ببیند. با وجود تمام این مخالفت‌ها ثابت از شاه کمک می‌خواهد و با توصیه شاه، هم وزارت صنایع و هم شرکت اِسو موافقت خود را با راه اندازی کارخانه اعلام می‌کنند و خود محمدرضا شاه شخصاً با هلی‌کوپتر به شهرری می‌رود و کارخانه را افتتاح می‌کند. پس از این، ثابت با ۵ آمریکایی و چند همکار خود در شرکت پاسال، کارخانه “جنرال تایر” را تأسیس می‌کنند.

یکی از کارخانه‌های مورد علاقه ثابت، کارخانه پپسی کولاست. چشم انداز فروش بطری‌های پپسی، چهل میلیون صندوق در سال است که ثابت، سودی هشتاد میلیونی را سالانه از آن انتظار دارد. بطری‌های نوشابه که نام شرکت پپسی کولا بر آن‌ها به فارسی نقش بسته است، از آلمان وارد می‌شود. سرپوش بطری‌ها نیز، همراه عصاره محرمانه نوشابه، از آمریکا به ایران می‌رسد. کارخانه مرکزی در نیویورک اعلان‌های بسیار بزرگی به ایران می‌فرستد که از دیوار‌ها و درختان آویزان می‌شوند.

امتیازات حبیب الله ثابت یا همان ثابت پاسال اغلب انحصاری است، واردات و تولیدات تلویزیون در انحصار گروه اوست. اوست که لوازم جراحی و پانسمان وارد می‌کند. شرکت فیروز آبگرمکن و بخاری دئوترم، از واردات پاسال است و امتیاز ورود دارو نیز به او تعلق دارد. در بخش کشاورزی نمایندگی انحصاری واردات ماشین‌های کشاورزی، واردات انحصاری مصالح ساختمانی از جمله آهن و ماشین آلات ساختمانی و ده‌ها فعالیت دیگر همگی به ثابت پاسال تعلق دارد. در این زمان ثابت پاسال در یک خانه پانزده میلیون دلاری زندگی می‌کند. خانه‌ای که الگو گرفته از قصر “لوپتی تریا فون” در ورسای است. پرده‌هایش را از بلژیک آورده‌اند و درهای آن، درهای یک قصر فرانسوی است. دستگیره‌ها را هم از روی یک مدل مربوط به یکصد سال پیش ساخته‌اند، اما هر آغازی انجامی دارد و هر سلطنتی پایانی.

حبیب ثابت با پیروزی انقلاب اسلامی از ایران خارج شد و اموالش مصادره شد

برخی از شرکت‌هایی تحت تملک یا سهام حبیب الله ثابت:

• بانک ایران و انگلیس
• بانک ایران و خاورمیانه
• بانک صنعتی ایران
• بانک توسعه صنعت و معدن ایران
• پپسی کولا در ایران
• سیمان مشهد
• پلاسکوکار
• جنرال تایر و رابر
• ایران فارواگ
• سیکاب
• فرانس پیک

او همچنین دارای نمایندگی خودرو داج، چند نوع تلویزیون و یخچال، کارخانه‌‌های بزرگ لاستیک سازی گودریچ و چند کارخانه قند بود. ثابت دارای ۴۱ شرکت بازرگانی بود که حدود ده هزار نفر در آن‌ها مشغول به کار بودند.

کاخ ثابت در تهران

کاخ ثابت در خیابان جردن، با مساحت تقریبی ۱۱ هزار متر، بزرگترین و گران‌ترین خانه در تمام شهر تهران است که معماری آن از روی شاتوی پتی تریانو در کاخ ورسای بنا شده بود . قبل از انقلاب پانزده میلیون دلار ارزش داشت. اما امروز ارزشی چند برابری دارد.

اگرچه ساخت بنا در سال ۱۳۴۰ به پایان رسید، اما با در نظر گرفتن جریان‌های رایج معماری در جهان و حتی در ایران دهه ۱۳۴۰، باید گفت این بنا به هیچ وجه فرزند زمان خود نیست . گفته می‌شود این خانه از روی اقامتگاه قرن هجدهمی مادام دو باری و بعدها ماری آنتوانت، قصر پتی تریانو (تریانوی کوچک) در کاخ ورسای ساخته شده که آنژ-ژاک گابریل آن را طراحی کرده است. اما در واقع شباهت‌های این دو بنا به همدیگر، مثل هر دو بنای نئوکلاسیک دیگر، شباهت‌ عام است؛ تعداد قابل توجهی تقلید مشهور از تریانو در آمریکا، برزیل و رومانی وجود دارد که شباهتشان به مراتب بیش‌تر است. اما نمای اصلی عمارت ثابت شباهتی انکارناپذیر به نمای جنوبی کاخ سفید دارد که یکی از مشهورترین بناهای نئوکلاسیک محسوب می‌شود.

مالک قبلی این مجموعه شرکت صبامیهن وابسته به صندوق بازنشستگی بوده است که اسناد آن در گذشته توسط سایت «معماری نیوز» منتشر شد؛ گویا شرکت صبامیهن – که ساخت پاساژ بزرگ ارگ با تخریب باغ گیاهی را نیز در دست دارد  این مجموعه تاریخی را به گفته حقانی به علی انصاری مؤسس بانک تات (سابق) واگذار کرده است.