زندگي حرفه اي كامران شيردل ؛ خالق مستند جاودانه «پيكان»

«کامران شیردل» فیلمساز، عکاس و مترجم در ۳۱ خرداد ۱۳۱۸ در تهران به دنیا آمد. در سال ۱۳۳۶ در دانشکده‌ی معماری رم پذیرفته شد و در سال ۱۳۴۱ نخستین دانشجوی ایرانی بود که در رشته‌ی کارگردانی به «مرکز تجربی سینمایی رم» راه یافت و در سال ‍۱۳۴۳ در این رشته فارغ‌التحصیل شد. او در مرکز تجربی سینمایی رم، شاگرد استادان بزرگ سینما همچون «نانی لوی»، «ماریا رزادا» و «ویتوریو دِ سه‌تا» بود.

از دیگر اساتید سینمایی مرکز تجربی سینمایی رم می‌توان از «چزاره زاواتینی»، «روبرتو روسلینی»، «پی‌یر پائولو پازولینی» و «میکلانجلو آنتونیونی» نام برد.

در پایان تحصیلات سینمایی‌اش در فیلم داستانی «کتاب آفرینش» به کارگردانی «جان هیوستون» به عنوان دستیار کارگردان کار کرد و نخستین فیلم داستانی کوتاهش با نام «آینه‌ها» را در سال ۱۳۴۳ در ایتالیا ساخت.

در بازگشت به ایران در سال ۱۳۴۴، ابتدا در وزارت فرهنگ و هنر مشغول به ساخت فیلم‌های مستند شد. پس از فیلم «بوم سیمین» ۱۳۴۵ به سفارش «سازمان زنان ایران»، ساخت مجموعه‌های «ندامتگاه»، «تهران … پایتخت ایران است» و «قلعه» را آغاز کرد. ندامتگاه در سال ۱۳۴۵ حدود یک هفته در سینماهای گروه مولن روژ به نمایش درآمد. اما وزارت فرهنگ و هنر، در مرحله‌‌ی تدوین  و صداگذاری از ادامه‌ی کار تهران … پایتخت ایران است و در مرحله‌ی فیلمبردای از ادامه‌ی کار بر روی قلعه جلوگیری کرد. «مهرداد پهلبد» وزیر وقت وزارت فرهنگ و هنر، به شیردل قول داد تا شاید در آینده‌ای دور این فیلم‌ها از توقیف درآید. پس از انقلاب در سال ۱۳۵۹، «اکبر عالمی» رئیس لابراتوار وزارت فرهنگ و آموزش عالی این راش‌ها و نگاتیوها را پیدا کرد و در اختیار شیردل قرار داد. بنابراین، تهران … پایتخت ایران است و قلعه (همراه با عکس‌هایی از کاوه گلستان) در سال ۱۳۵۹ تدوین شدند.

وزارت فرهنگ و هنر در زمستان سال ۱۳۴۶ ساخت فیلمی درباره‌ی حماسه‌ی روستازاده‌ی گرگانی را به شیردل پیشنهاد داد.  روستازاده‌ی گرگانی ماجرای پسربچه‌ای بود که باعث توقف قطار مسافربری و نجات جان مسافران شده بود. این فیلم با عنوان «اون شب که بارون اومد یا حماسه روستازاده گرگانی» توقیف شد. اگرچه در سال ۱۳۵۳ مجوز پخش گرفت و در سومین جشنواره‌ی بین‌المللی فیلم تهران نمایش داده شد و جایزه‌ی بزرگ جشنواره را برای بهترین فیلم کوتاه به دست آورد

در سال ۱۳۴۸ دفتر «فیلم گرافیک» را تأسیس کرد و تا سال‌ ۱۳۵۳ فیلم‌های مستند و تبلیغاتی بسیاری را در این دفتر کارگردانی و تهیه کرد. فیلم‌هایی مانند مستند صنعتی «پیکان» ۱۳۴۹ که مستندی بی‌‌کلام از ساخت و تولید خودروی پیکان در کارخانه‌ی خودروسازی است.نخستین فیلم بلند داستانی‌اش «صبح روز چهارم» را در سال ۱۳۵۱ـ۱۳۵۰ تهیه و کارگردانی کرد که برداشتی آزاد از فیلم «از نفس افتاده» اثر «ژان‌‌ لوک گدار» است. صبح روز چهارم برنده‌ی چندین جایزه و دیپلم افتخار از پنجمین جشنواره‌ی فیلم سپاس، از جمله بهترین موسیقی متن فیلم (ساخته‌ی واروژان) و بهترین بازیگر نقش مکمل زن (شهرزاد) است.

شیردل با «فریدون ری‌پور» و سه نفر دیگر در اسفند ۱۳۵۳ به کشورهای عربی سفر پژوهشی کرد،  به امارات متحده‌ی عربی رفت و در دوبی مستقر شد و فیلم «مرواریدهای خلیج فارس، دوبی» را ساخت.در سال ۱۳۵۴ فیلم بلند سینمایی «دوربین» را برای «کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» تهیه و کارگردانی کرد. این فیلم برداشتی آزاد از اثر «نیکلای گوگول»، به نام «بازرس کل»، بود. اما سرنوشت دوربین هم مانند دیگر کارهای شیردل به دلیل صراحت بیان و لحن انتقادی، توقیف بود. در نتیجه در اواسط فیلمبرداری از ادامه‌ی ساخت آن جلوگیری شد.شیردل در بحبوحه‌ی انقلاب، پیشنهاد گروه «جبهه سینمای انقلاب خلق» را به برخی دوستان و همکارانش می‌‌دهد.

او به همراهی «محمدرضا اصلانی»، «محمدرضا مقدسیان»، «کاظم فرهادی» و بعدتر «فیروز ملک‌زاده» از اتفاقات مهم انقلاب فیلمبرداری و عکاسی کرد. بعدها، در سال ۱۳۹۷ مجموعه‌ای از عکس‌ها و راش‌های منتشرنشده‌ی این دوران، با عنوان «حوالی؛ انقلاب در پرسه‌های کامران شیردل» در گالری نبشی به نمایش درآمد.در سال ۱۳۶۴، به پیشنهاد وزارت نفت، ساخت مستندهای «گاز، آتش، باد (پروژه‌های تزریق گاز)» و «طرح گناوه» را آغاز کرد.سال ۱۳۷۸ از او دعوت شد تا فیلمی درباره‌ی جزیره‌ی کیش بسازد. نام این فیلم «گهواره‌ی خورشید» است.

در همان سال اولین دوره‌ی جشنواره‌ی کیش را پایه‌گذاری کرد که پس از شش دوره متوقف شد.سال ۱۳۷۹ مستند «تنهایی اول» را ساخت که اتوبیوگرافی فیلمساز دانسته می‌شود.در سال ۱۳۸۹ از طرف فرهنگستان هنر ایتالیا نشان‌ها و عنوان «شوالیه‌» و نیز دکترای هنر را از طرف «جورجو ناپولیتانو» رییس‌جمهور وقت ایتالیا دریافت کرد. این نشان در سفارت ایتالیا در تهران به او اهدا شد.او سال‌ها به نوشتن، پژوهش و ترجمه درباره‌ی نئورئالیسم در سینما مشغول بود. همچنین کلاس‌هایی در ارتباط با نئورئالیسم و سینمای ایتالیا در مؤسسه‌ی «ماه مهر» برگزار کرد. کتاب «نئورئالیسم چیست؟»

در سال ۱۳۹۵ توسط نشر «دنیای اقتصاد» منتشر شد که مجموعه‌ای از یادداشت‌ها و پژوهش‌های شیردل در مورد نئورئالیسم است.در سال ۱۴۰۰، کتابی درباره‌ی زندگی، آثار و فعالیت‌های هنری کامران شیردل با عنوان «کامران شیردل؛ تنها در قاب»، با پژوهش و گردآوری علیرضا ارواحی توسط نشر خوب به چاپ رسید.کامران شیردل از نخستین اعضای انجمن مستندسازان سینمای ایران در سال ۱۳۷۶ و از اعضای اولین دوره هیات مدیره انجمن است.

در باره مستند پيكان

لازم به یاد آوریست که سازنده موسیقی متن فیلم مستند پيكان انوشیروان روحانی است .

کامران شیردل ( 1318 ) مترجم ، کارگردان و مستندساز ایرانی است . فیلم مستند پیکان او که درباره خط تولید اتومبیل پیکان در کارخانه ایران ناسیونال سابق ساخت ، هنوز نمونه خوبی از مستندهای صنعتی در سینمای ایران به حساب می آید .

از سال 1346 یعنی یکسال پس از تولید اتومبیل « هیلمن هانتر » در انگلستان طی قراردادی فی مابین « گروه روتس » سازنده این خودرو با محمود خیامی مدیر و بنیانگذار کمپانی ایران ناسیونال تولید هیلمن هانتر با نام « پیکان » در ایران بصورت « سی کی دی » آغاز شد .

پس از قریب به 4 سال با توجه به موفقیت پیکان در جذب مشتری ایرانی پیکان در سال 1349 و در آستانه سال 1350 چندین مدل جدید به خود گرفت : پیکان کار ، پیکان تاکسی ، پیکان وانت ، پیکان دولوکس ، پیکان اتوماتیک و پیکان جوانان . در همین سال برای بزرگداشت این موفقیت و به بهانه برگزاری جشنی در چهارمین سال تولد پیکان کمپانی ایران ناسیونال سفارش ساخت چند فیلم تبلیغاتی و مستند را به « سازمان فاکوپا » از خوشنام ترین و سرشناس ترین سازمان های بازرگانی آن دوران می دهد که این فیلم یکی از آن موارد است .

کامران شیردل ، با سبک سینمایی رئالیستی و مستندهای اجتماعی و انتقادی خود تاثیر عمیقی بر سینمای مستند اجتماعی ایران گذاشته است .