شخصیت، مهارت و دانش: سه تمایز مدیر آموزشی امروزی

دکتر حسین چناری- مدیر موفق کسی است که بتواند با تکیه بر شخصیت قوی، مهارت‌های اجرایی و دانش تخصصی، مجموعه آموزشگاهی یا مدرسه‌ای را به‌سوی اهداف تربیتی، یادگیری مؤثر و رضایت ذی‌نفعان هدایت کند.

الف) ویژگی‌های شخصیتی مدیر آموزشی موفق

ویژگی‌های شخصیتی بنیان رفتاری و نگرشی مدیر هستند. این ویژگی‌ها نه‌تنها در تصمیم‌گیری‌ها بلکه در نوع ارتباط با معلمان، والدین، دانش‌آموزان و سایر کارکنان آموزشی نمود می‌یابد.

1. انگیزه بالا برای خدمت به آموزش و جامعه

مدیر موفق باید باور داشته باشد که آموزش عامل بنیادین توسعه اجتماعی و انسانی است. انگیزه درونی برای تحول آموزشی، او را در مواجهه با چالش‌های روزمره خسته نمی‌کند. به عنوان مثال مدیری که با وجود کمبود نیروی انسانی، خودش رأساً در کلاس‌ها حضور می‌یابد تا کلاس‌ها تعطیل نشود، نشانه‌ای از انگیزه قوی او برای حفظ فرآیند آموزشی است.

2. پایبندی به ارزش‌های اخلاقی و انسانی

مدیر آموزشی باید در رفتار خود اصولی مانند صداقت، عدالت، رعایت حقوق دیگران و انصاف را نهادینه کرده باشد. این پایبندی، الگویی برای دانش‌آموزان و معلمان خواهد بود. در عمل، در مواجهه با تخلف یک دانش‌آموز یا معلم، برخورد اخلاق‌مدارانه و منصفانه نشان‌دهنده بلوغ شخصیتی مدیر است.

3. اعتماد به نفس و اقتدار مثبت

اقتدار واقعی برخاسته از دانش، تجربه و شایستگی است نه از زورگویی یا تحکم. مدیر دارای اعتماد به نفس می‌تواند تصمیم‌های دشوار بگیرد و از دیدگاه‌های مختلف بهره‌مند شود بدون آن‌که احساس تهدید کند.

4. صبوری و انعطاف‌پذیری در شرایط بحرانی

آموزش‌وپرورش محیطی پویا و گاهی پر از بحران‌های لحظه‌ای است. مدیر باید در مواجهه با این بحران‌ها آرام، منعطف و خلاق باقی بماند. به عنوان مثال هنگام بروز قطعی برق یا اینترنت در مدرسه، مدیر باید بتواند بدون تنش، برنامه جایگزین ارائه دهد تا نظم مدرسه حفظ شود.

5. توانایی همدلی و برقراری روابط انسانی مثبت

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های مدیر آموزشی توانایی درک احساسات دیگران، گوش دادن فعال، و برقراری روابط انسانی گرم و مؤثر با دانش‌آموزان، معلمان و والدین است. به عنوان مثال‌ مدیر دبستانی که روزانه زمان مشخصی را به گفت‌وگو با دانش‌آموزان اختصاص می‌دهد، الگوی مثبتی از ارتباط‌محوری و مشارکت‌جویی را در مدرسه تقویت می‌کند.

ب) ویژگی‌های مهارتی مدیر آموزشی موفق

مهارت‌ها ابزارهای عملی اجرای وظایف مدیریت هستند. یک مدیر آموزشی باید مجموعه‌ای از مهارت‌های عمومی و تخصصی را برای اداره مؤثر و هدفمند مدرسه در اختیار داشته باشد.

1. مهارت برنامه‌ریزی آموزشی

برنامه‌ریزی پایه‌ای‌ترین فعالیت مدیریت است. مدیر باید بتواند اهداف آموزشی را تدوین، منابع را تخصیص، و مراحل اجرایی را پیش‌بینی و پایش کند. طراحی سالانه تقویم آموزشی، توزیع برنامه‌های درسی، و تدوین طرح توسعه مدرسه از جمله این موارد است.

2. توانایی مدیریت زمان، بودجه و منابع انسانی

مدیر موفق می‌داند چگونه زمان جلسات، تدریس، فعالیت‌های فوق‌برنامه و نیز منابع مالی و نیروی انسانی را به‌شکلی کارآمد و عادلانه مدیریت کند.

3. مهارت ارتباط مؤثر با ذی‌نفعان

مدیر باید توانایی تعامل سازنده با معلمان، اولیا، دانش‌آموزان، نهادهای دولتی و حتی رسانه‌ها را داشته باشد. زبان بدن، گوش دادن فعال، و ارتباط نوشتاری صحیح از عناصر حیاتی ارتباط هستند.

4. مهارت حل مسئله و تصمیم‌گیری

مسائل گوناگون (از افت تحصیلی تا تعارض بین کارکنان) نیازمند تصمیم‌های فوری و هوشمندانه است. تحلیل وضع، بررسی گزینه‌ها، و انتخاب بهترین راه‌حل جزو مهارت‌های ضروری مدیر است.

5. توانایی مدیریت تعارض و مذاکره

در محیط آموزشی، تضاد دیدگاه‌ها امری طبیعی است. مدیر باید بتواند از طریق مذاکره، تسهیل‌گری و گفتمان سازنده، تعارض‌ها را به فرصت تبدیل کند.

ج) ویژگی‌های دانشی مدیر آموزشی موفق

داشتن دانش علمی و آگاهی تخصصی، زیربنای تصمیم‌گیری‌های حرفه‌ای و اثربخش مدیر است. یک مدیر آموزشی باید پیوسته در حال یادگیری، مطالعه و به‌روز‌رسانی اطلاعات خود باشد.

1. آشنایی با نظریه‌های یادگیری و تدریس

مدیر آموزشی باید با نظریه‌هایی چون ساخت‌گرایی، رفتارگرایی، یادگیری فعال و… آشنا باشد تا بتواند روش‌های تدریس مؤثر را تشویق و حمایت کند. البته، تشویق معلمان به استفاده از بازی‌های آموزشی و یادگیری پروژه‌محور، در صورتی معنا دارد که مدیر آن را بشناسد و به آن باور داشته باشد.

2. تسلط بر قوانین، آیین‌نامه‌ها و مقررات آموزشی کشور

آگاهی از قوانین آموزش‌وپرورش، حقوق معلمان و دانش‌آموزان، مقررات انضباطی، ساختار ارزشیابی و … لازمه مدیریت قانونی و مؤثر مدرسه است.

3. آگاهی از تحولات نوین آموزشی در سطح جهانی

مفاهیمی چون آموزش دیجیتال، مدارس هوشمند، آموزش مهارت‌های نرم، برنامه‌های بین‌المللی (مانند استم) در حال تحول‌اند و مدیر موفق باید با آن‌ها آشنا باشد.

4. تسلط به روش‌های سنجش و ارزشیابی آموزشی

مدیر باید بتواند نه‌تنها معلمان، بلکه برنامه‌ها، دانش‌آموزان، فرایندها و خودش را به‌صورت علمی و داده‌محور ارزشیابی کند.

5. درک از اصول روان‌شناسی رشد و یادگیری

مدیر آموزشی بدون شناخت تحولات روانی، عاطفی، اجتماعی و شناختی کودکان و نوجوانان، قادر به درک نیازهای آموزشی آن‌ها نخواهد بود.