تدابیرمصدق برای حمایت از صنعت چای ایرانی

سحر خوشحال:

نخستین جایی که چای ایرانی در آن کشت شد، زمینی در محله چاهانه سر لاهیجان بود. این اتفاق در سال 1280 هجری شمسی و به وسیله کاشف السلطنه(پدر چای ایران)به وقوع پیوست.

بعدها شخصی به نام بصیرالتجّار به دلیل مشغله‌های کاشف السلطنه در پایتخت و در سال‌های مشروطه، باغ چای او را در لاهیجان نگاهداری کرد و باتوجه به اینکه لاهیجان محل مناسبی برای پرورش این محصول بود نهال ان را در منطقه تکثیر داد.

به گفه برخی از افراد محلی این چای فراوری شده چنان مطبوع و خوش طعم بود که در میان جوامع شهری و روستایی آن دوره برای خود برندی شده بود و برای ترویج مصرف، نیازی به تبلیغ نداشت.

به همین دلیل به وسیله بصیرالتجّار و سرمایه گذاران دیگر این محصول در برخی شهرهای شمالی از جمله تنکابن وفومنات ثکثیر و باغ‌های زیادی احداث شد.

بعد از چند سال آنقدر این محصول مورد توجه دولت وقت قرار گرفت که دولتمردان ترجیح دادند در همه محل ها، برای کشت چای، باغ‌های دولتی احداث کنند تا دولت از سود آن منتفع شود.

باا فزایش تعداد باغ‌های چای و نیاز به فراوری آن در حجم گسترده، دولت کارخانه‌های متعددی را نیز برای این کار تأسیس کرد.

با رواج هر چه بیشتر چایکاری در لاهیجان، حتی مردم عادی نیز در حیاط منزل خود نهال چای پرورش دادند؛ با این توصیف اقتصاد منطقه تحت تأثیر چایکاری قرار گرفت.

سال‌های متوالی به همین منوال گذشت و مردم با امنیتی مالی و رفاهی که با تکیه به شغل چایکاری کسب کرده بودند وضعیت معیشتی مناسبی در منطقه همه گیر شد، تا اینکه در شهریور سال 1320 با شروع جنگ جهانی دوم هول وهراس در دل مردم به وجود آمد بطوری که انگیزه کشاورزان برای برداشت محصول به حداقل رسید و باغات چای رها شد.

تا سال 1330که دکتر محمد مصدق برروی کارآمد، این وضعیت ادامه داشت و سرانجام با روی کار آمدن وی، برخی از کشاورزان چایکار ازا و در این باره کمک و حمایت خواستند.

اعتراض چایکاران به مصدق از کسانی بود که با واردات گسترده چای بازار کشور را اشباع کرده بودند و هم چنین از کسانی که با مصادره زمین های کشاورزان برای آنان محدویت و رنج ایجاد کرده بودند.

گفتنی است که مصدق بعد از شنیدن گلایه های مردم از تاجران واردکننده چای و برخی دیگر از عوامل دخیل در قدرت که سعی در نابودی این محصول داشتند دعوت کرد تا در مهمانی خانه او شرکت کنند.

نخست وزیر وقت ایران، با درایتی که داشت برای پذیرایی ازمهمانان تدارک ویژه ای اندیشده بود. مصدق از محصول چای چایکاران شمالی کشور برای پذیرایی مهمانان استفاده کرد.

غلام حسین مصدق[پسر دکتر مصدق] این ابتکار پدر را این طور تعریف می کند: مهدی ارباب و کیل مجلس و بازرگان که از وارد کنندگان چای بود از اینکه دولت نمی گذاشت چای خارجی وارد بشود ناراحت بود و با همه تقلائی که کرده بود وزیر اقتصاد وقت اجازه نداده بود که چای خارجی وارد کنند. روزی به من مراجعه کرد و گفت وقتی از آقا بگیرید که شرفیاب شوم و توضیحاتی بدهم.

 مطلب را که به پدرم گفتم پرسید چه کار دارد؟ گفتم مثل اینکه می خواهد در باره واردات چای صحبت کند. پدرم پذیرفت و روزی که معین شده بود چند نفر از تجار سرشناس چای همراه ارباب به منزل آمدند. پدرم قبلا به چایخانۀ خود سپرده بود که چای اعلای لاهیجان که همه ساله از علی امینی لنگرودی میخریدیم در نهایت خوبی دم کنند و تجار مذکور پیش از اینکه آنها را بپذیرد با آن چای پذیرائی شوند. همین کار شده بود و پس از آن تجار به اطاق پدرم رفتند. پرسید چه گرفتاری دارید؟ گفتند دولت اجازه ورود چای نمیدهد و مردم علاقه دارند که چای خوب بنوشند. مصدق گفت آیا چای خدمتتان آوردند؟ گفتند بلی. گفت چایش چطور بود؟ همه تعریف کردند. گفت به مردم هم از همین چای بدهید که چای لاهیجان است. 

عطر، طعم و رنگ ویژه ومطلوب این چای موجب تعریف و تمجید مهمانان از پذیرایی دکتر مصدق شد و همین بهانه کافی بود تا مصدق موضوع اساسی و محوری مهمانی اش را مطرح کند؛ حمایت از چایکاران ایرانی و کاهش واردات چای به کشور.

از آن پس مصدق دستور داد که باید از چای ایرانی حمایت شود و به جای اینکه سرمایه را به دست خارجیان بسپارند بیشتر حامی کشاورزان داخلی باشند و به تولید ملی خود بها دهند تاچای در داخل توسعه یابد.

بعدها همان سازمان چای فعلی به وجود آمد و برای حمایت از تولید کنندگان بخشنامه ای ابلاغ کرد که بر اساس آن هر تاجری که در تجارت چای فعال بود، به ازای خرید یک کیلوگرم چای ایرانی می‌توانست حواله واردات یک کیلو و 200گرم  چای از وزارت خانه دریافت کند .

بااین تدبیرتا مدت ها حتی یک کیلو گرم چای در کارخانه ها باقی نمی ماند و همه چای کشاورزان به فروش می رفت.

دولت در این دوره برای حمایت از چایکاران مساعده پرداخت می کرد. این مساعده ها بهره بانکی نداشت. بازپرداخت این کمک های مالی نیز بر اساس روشی انجام می شد که کشاورز را در مضیقه قرار ندهد؛ هر 15 روز یک بار و درست در مزان چیدن و فروش محصول چای باغات، دولت همزمان با خرید محصول بخشی از مساعده را از حساب چایکاران کم می کرد.

پیروزی انقلاب اسلامی و بلافاصله بعد از آن آغاز جنگ تحمیلی رژیم بعث علیه نظام و کشور ما موجب شد بسیاری از زیربناهای اقتصادی کشور تخریب شود و بازدهی کم تری از پیش داشته باشد.

در این میان مزارع چای نیز از آسیب های ناشی از وقوع جنگ هشت ساله مصون نماند و تولید کاهش یافت.

با گذشت زمان آرام آرام از دهه های  60 و 70  به بعد واردات بی‌رویه چای بیشتر شد تا حدی که اگر در گذشه نیمی از مصرف چای کشور در داخل تأمین می شد، امروز دیگر این میزان به کمتر از یک پنجم رسیده است.

این در حالی است که با وجود تکیه خانواده ها و اقتصاد مناطق شمالی کشور به کشت چای، دولت های نهم و دهم کمترین حمایت ها را از این محصول انجام داده و بیشترین میزان مطالبات چایکاران مربوط به این دوره است.

حمایت از قشری که بخش مهمی از تولید ملی برشانه های آنها استواراست؛ کشاورزان و بویژه چایکاران و مزرعه دارانی که هنوز مطالباتشان از دولت قبلی پرداخت نشده است می تواند دغدغه دولتمردان فعلی باشد.