ناصرالدین شاه: زن نایب‌الحکومه ورشو سبیلو بود! بقیه زن ها هم پیر و پاتال بودند!

مطابق خاطرات ناصرالدین شاه آنها روز چهارشنبه پنجم شهر شوال۱۳۰۶ هجری قمری به قصد بازدید ازکارخانجات شهر ورشو از اقامت گاه خود خارج می شوند. نخستین چیزی که در این سفر توجه شاه را جلب می کند تیپ و سن و سال زنانی بود که او را در این سفر همراهی می کنند . نکته عجیب تر برای او این که یکی از این زنان شریک کارخانه است. ناصرالدین شاه در این باره می نویسد:

«امروز ساعت ظهر باید برویم به کارخانه (ژیراردم) که حالا صاحب آن مسیو ویطرس آلمانی است. چهل و چهار ورس از ورشو تا آنجا راه است که شش فرسنگ ما می‌شود، خلاصه هوا صاف و آفتاب بود، نه سرد بود و نه گرم. رخت پوشیدم، من و امین السلطان و پاپف توی کالسکه نشسته رفتیم به گار، رسیدیم به گار، جنرال کورکو بود، زن جنرال بود، زن حاکم ورشو، زن نایب‌الحکومه همان سبیلو بود، بعضی زن‌های پیر و پاتال دیگر هم بودند، با همه دست دادیم و احوالپرسی کردیم، چون زن حاکم ورشو در این کارخانه دستی یا شراکتی دارد به اینجهت خودش و این زن‌ها هم حاضر شده‌اند. فرنگی و ایرانی رفتیم توی واگن، همه جابجا شدیم».

توجه به زنان چه انبوه زنانی که در حرم سرا گرد آورده بود و چه زنان بیرون از حرم سرا و حتی زنان بیرون از ایران دلمشغولی همیشگی ناصرالدین شاه بود.

او در سفر سوم خود به اروپا، ضمن بازدید از یک کارخانه پارچه بافی در شهر ورشو و دیدن زنان کارگر، در خاطرات خود می‌نویسد:

« بعد رفتیم مرتبه دویم و سیم و چهارم این کارخانه، آنجا زن‌ها نشسته بودند و بعضی اسباب‌ها را که این کارخانه‌ها درست می‌کند می‌دوزند با چرخ، اما چرخ پائی و دستی نیست با بخار چرخ را حرکت می‌دهند، اینها می‌دوزند همینطور این سه مرتبه بالا زن و دختر نشسته بود و کار می‌کرد، هرچه نگاه کردم که توی این زن‌ها یک زن خوشگل پیدا کنم نبود، اقلاً دو هزار زن در این کارخانه کار می‌کند، توی اینها یک زن نبود که خوب باشد تمام زرد و رنگ پریده بودند، از شدت کار تمام زن‌ها بی‌مصرف و زرد هستند، این بیچاره‌ها در بیست و چهار ساعت ۹ ساعت باید کار کنند»!

از مقاله «بازدید ناصرالدین شاه از اماکن صنعتی اروپا» مندرج در  شماره اول ماهنامه کارخانه دار