پر نفوذترين نشريه روشنفكران ايراني در خارج

در بهمن ماه سال 1294 خورشیدی اولین شماره نشریه « کاوه » به همت و مدیریت سيد حسن تقی زاده و به زبان فارسی در برلین آلمان منتشر شد. از جمله مهمترين اهداف تعريف شده براي اين نشريه توجه به ارزش هاي ملي و باستاني ايرانِ قبل از اسلام بود.

تصویر صفحه اول روزنامه، مردی بود که درفش کاویانی در دست گرفته و عده‌ای از سپاهیان و شورشیان با در دست داشتن ابزار جنگي  به دنبال او حرکت می‌کنند. تحريريه اين نشريه را «هیات میهن‌پرستان ایران در برلين» شامل مي شدند كه اغلب مشروطه خواهاني بودند كه با نااميدي از دستاوردهاي انقلاب مشروطيت جلاي وطن كردند. به همين دليل حتي حیدر خان  عمواوغلی هم چندی به آن پیوست.  اين نشريه بعضا ارگان حزب نوگراي دموكرات نيز به حساب مي‌آمد.

با اين حال علاوه بر تقي زاده، مشاهیری نظیر جمال‌زاده، علامه قزوینی، ذکاءالملک فروغی و ادوارد براون  نيز برای  مجله کاوه مقاله می‌نوشتند. اما فعال مایشاء آن بی‌شک خود  تقی‌زاده بود.

کاوه و مساله تجدد در ایران

دوره نخست انتشار كاوه 4 سال به طول انجاميد. در این دوران به قول خود گردانندگان مجله، کاوه «ندای چند تن از بومیان یک کشور بدبخت زبون دشمن، یعنی ایران» بود که «در این روز رستاخیز ملل و فزع اکبر در شهر برلين، مرکز حرکت محیرالعقول جنگ جهانگیر گردآمده و درباره مملکت ستمدیده خود فکر می‌کنند.» مضمون اساسی ۳۵ شماره اول کاوه افشای جنایت‌های روس و انگلیس در ایران بود. به کرات این دو کشور به‌عنوان دشمنانی جرار نکوهیده می‌شدند.

اما دوره دوم انتشار کاوه در قالب ماهنامه‏‌اى تحلیلی در برلین آغاز شد و برعکس دوره نخست که رویکردى صرفا سیاسى داشت، این‏بار مجله با رهیافتى انتقادی به مسائل اجتماعى ـ سیاسى ایران و با رویکردى روشنفکرانه منتشر می‌شد و مقالاتی راجع به ادبیات و تاریخ ایران باستان درج مي كرد.

آرمان های کاوه در اندک مدت با استقبال گرم محافل روشنفکری ایران روبرو شد و توانست از حد و حدود یک نشریه صرف خارج شده و باور‌های خود را تبدیل به دیدگاه فکری رایج  كند که در نهایت بعد از کودتای اسفند 1299 سرنوشت نیمه نخست قرن جدید ایران را رقم زد.

تغيير محتوا از سياسي به ادبی – فرهنگی

در ۳۰ مارس ۱۹۲۲ «ورقه فوق‌العاده کاوه» از «تعطیل موقت» آن خبر داد و این یکی نیز مانند بسیاری «تعطیلی‌های موقت» دیگر تاریخ مطبوعات ایران همیشگی شد. در این فاصله ۵۲ شماره کاوه به چاپ رسید.

نفوذ كاوه در انديشه ايرانيان و تغيير ديدگاه‌شان  باعث شد تا بسیاری از ایرانیان از یک سو به واپس ماندگی نظام قاجاری آگاهی یابند و چاره را در اخذ «تمدن جدید» جستجو كنند و از سوی دیگر بتوانند به دولتی بیاندیشند که به استقلال و منافع ملی و عرض اندام در برابر نیروهای استعماری علاقه نشان می‌دهد.

اما جنجالی‌ترین رویکرد کاوه با توجه به این که بیشتر گردانندگان و نویسندگان آن از مبارزان بزرگ مشروطه به شمار می‌رفتند، تجدید نظر طلبی آن‌ها بعد از جنگ جهانی نخست و سرخوردگی از اوضاع کشور بود. این عده از نخبگان چاره گذار از آن وضعیت بحرانی را در مقوله‌ای به نام «استبداد منور» جستجو می‌کردند. موضوعي كه بسياري از روشنفكران وقت را به رضا شاه نزديك كرد.

با همه اینها، بدون اغراق مي‌توان گفت مجله كاوه از عميق‌ترين و موثرترين نشريات تاثير گذار بر روشنفكران داخل ايران بود.