رابطه رمان «کلیدر» و تدوین برنامه های ۷ ساله عمرانی در دهه ۱۳۲۰

داستان کلیدر از زمانی اتفاق می افتد که ٱمریکایی ها وارد ایران می شوند و مستشاران دانشگاه هاروارد مشغول  تدوین نخستین برنامه توسعه اقتصادی و صنعتی ۷ ساله در ایران بودند!

اگر یکی از مشخصه‌های فرهنگ صنعتی را نگاه به آینده و سازوکار تحقق رویاهای توسعه بدانیم، سویه و جهت محمود دولت‌آبادی رمان نویس ایرانی به شدت تاریخی و معطوف به نوعی گذشته‌گرایی، هویت‌خواهی و تلاش برای جبران تحقیرهای میهنی و تاریخی است.

در آثار دولت‌آبادی در هر دو سطح ملی و محلی، تفاخر به گذشته ایران مشهود است. به زعم او، این کشور به لحاظ اقلیمی و تاریخی موقعیت و منزلتی داشته که بواسطه حضور عنصر بیگانه سلوکی، عربی، مغولی و غربی مخدوش شده است.

 آغاز این بحران در دوره معاصر هم، هجوم فیزیکی و فکری همان عنصر بیگانه است که این‌بار به شکل اعزام نیروی نظامی متفقین در شهریور ۱۳۲۰ و یا دیکته طرح و برنامه سیاسی و اجتماعی آنان در قالب برنامه اصلاحات ارضی در دهه ۱۳۴۰ صورت گرفته است. این دو گذرگاه تاریخی عمیق‌ترین تاثیر را بر ذهنیت و بیشترین بازتاب را بر داستان‌های او داشته است.

دولت‌آبادی جامعه پیرامون خود را بواسطه مدرنیزاسیون در حال تغییر می‌بیند، اما به گمان او نظام فرهنگی و ارزشی جامعه در حال عقبگرد است. او برای تحلیل این نارسایی همچون اغلب ایرانیان به دنبال عنصر بیگانه و انیرانی می‌گردد.

در نگاه او تاریخ معاصر ایران و سرمنشاء همه این مکافات از شهریور ۲۰ ( یک سال بعد از تولدش) آغاز می‌شود. «زوال کلنل» و گرفتاری و مهاجرت مردمان سالخورده درکتاب «روزگار سپری شده» از هجوم سربازان متفقین شروع می‌شود. به عقیده او حضور انگلیسی‌ها، روس‌ها، آلمانی‌ها و آمریکایی‌ها در ایران هدفی جز تلقین عقب‌ماندگی و تضعیف هویت ملی و تهی کردن جامعه از خود نداشته است.

 بنابراین رمان «کلیدر» را نوعی اراده ترقی‌خواه و عدالت‌طلب برای جبران تحقیر تاریخی ملت می‌داند. تاریخ وقوع داستان کلیدر از ۱۳۲۷ آغاز می‌شود، زمانی که شاه با همکاری مستشاران دانشگاه آمریکایی هاروارد در تدارک تدوین و اجرای نخستین برنامه ۷ سال توسعه اقتصادی و صنعتی در ایران است. او به نیت آمریکایی‌ها و به گفته خودش به این مدرنیزاسیون جعلی، تحمیلی و هدایت شده مشکوک است.

از مقاله لیلامحمد علیپور«جای خالی بورژوازی صنعتی در آثار دولت آبادی» مندرج در مجله  کارخانه دار