نقطه شروع توسعه صنعتی، اینجاست!

هر دو تبریزی‌اند، اما تبریزی بودن تنها فصل مشترک آنها نیست. زاده‌شدن در یک اقلیم به‌تنهایی نمی‌تواند موجب همدلی و همانندی شود. آنچه آنان را کنار هم نشانده است، عشق به ایران است. عشقی که منشاء و منبعی الهام بخش از تلاش و کوشش و سرآغاز همه رنج ها و گرفتاری هاست. ایران‌دوستی پندار و کرداری پرهزینه و پرخطر است و ایران‌دوستان به آرامش و آسایش نمی‌رسند. این درس تلخی است که تاریخ ما به ما داده است. آنها که  دل در اعتلای میهن داشته‌اند یا سر داده‌اند و یا بی سر و سامان شده‌اند.

طباطبایی و توکلی از این دسته‌اند. عمری را صرف «اندیشیدن» و «کوشیدن» برای کشوری کرده‌اند که عاقبت در درون مرزهای آن جایی چندان و درخور  برای زیستن ندارند. تحمل این‌ رنج‌ها اما اهمیتی ندارد. مهم این است که بدانیم هنوز هم ایران جایی است که برای آن قلبی می‌تپد، عرقی می‌ریزد و آبرویی می‌رود. جایی است که به عشق آن فیلسوفی از دانشگاه اخراج می‌شود و کارخانه‌داری حاصل زحماتش را بر باد می‌یابد و آواره می‌شود. ایران هنوز هم سرزمین رنج‌ها و لبخندهاست.

دیدار دکتر جواد طباطبایی به عنوان فیلسوف شهیر زمانه و مهندس تقی توکلی به عنوان کارخانه‌دار باسابقه ایرانی و مدیر کارخانه «کبریت توکلی» ــ که عمرشان دراز باد! ــ یک اتفاق معمولی بود. دو دوست و دو همشهری به دیدار هم رفته اند؛ حرفی زده‌اند و چایی نوشیده‌اند. اما این اتفاق می‌تواند پرثمر و سازنده باشد اگر آن را آغازی بر همنشینی و نزدیکی صاحبان فکر و اندیشه و صاحبان سرمایه و صنعت بدانیم. توسعه صنعتی به معنی واقعی کلمه دقیقا باید از اینجا شروع شود.

همه کشورهایی که امروزه در زمره بلاد معظم صنعتی قرار گرفته‌اند از همین‌جا شروع کرده‌اند. ابتدا در میان آنها حس از خودگذشتگی فردی برای اعتلای جمعی و ملی شکل گرفته و سپس نیروهای فکری و اجتماعی، فیلسوفان، اندیشمندان و سیاستمدارن به کمک صاحبان صنایع آمده‌اند. هیچ کشوری بدون کمک نیروهای اجتماعی و صرفا به مدد سرمایه‌داران و مهندسان و کارگران به توسعه صنعتی دست نیازیده است. گواه این امر، یکصدوپنجاه سال تقلای ناکام کشور ما در مسیر دستیابی به درجه آبرومندانه‌ای از توسعه صنعتی است. دیدار طباطبایی و توکلی را از آن‌رو در نخستین شماره مجله «کارخانه‌دار» ارج نهاده‌ایم که باور داریم جامعه ایرانی، به‌ویژه در عرصه اقتصاد و صنعت،  به این اتفاقات نیازمند است.

قاسم خرمی(مدیرمسئول مجله کارخانه دار)

دیدار دکتر جواد طباطبایی و مهندس تقی توکلی

گزارش از: میلاد محسن زاده، محمد آمره و امیرآقاجانی

اردیبهشت‌ماه سال جاری بود که دکتر جواد طباطبایی و مهندس توکلی دیداری با یکدیگر داشتند و ما نیز فرصت حضور در همنشینی ایشان را داشتیم. گرچه هر یک کوشندگانی بودند در حوزه‌هایی، ویژگی‌های مشترک چشمگیری میان این دو بزرگمرد وجود دارد: هر دو از خانواده‌های ایران دوست و اصیل شهر تبریز برخاسته‌اند؛ در محضر اهل فضیلت و در بهترین مراکز آموزشی و علمی داخلی و خارجی کسب دانش کردند و با وجود ناملایمات بسیاری که دیدند، مصدر خدمات بزرگی برای کشور شده و از سرآمدان جامعه‌اند. یکی در عرصه اندیشه کوشید تا با تأمل بر بنیادها و شالوده‌های فرهنگ و اندیشه ایرانی، نظریه‌ای برای تبیین تاریخ «انحطاط ایرانیان» طرح کند و مفهوم ایران را موضوع اندیشیدن قرار دهد، دیگری، در گرماگرم صنعتی‌شدن ایران، با راه‌اندازی صنایع مادر تخصصی و زیرساختی کشور، کوشید زمینه را برای ورود صنایع دیگر به ایران باز کند.

این دیدار در دفتر مهندس توکلی و به دعوت ایشان برگزار شد. هر دو شادمان از همنشینی به طرح مباحثی پرداختند که جالب توجه و شنیدنی بود. در این دیدار، مهندس توکلی با علاقه و شور فراوان خاطرات خود و چگونگی فعالیت در صنعت ایران را شرح داد و از کارها و فعالیت‌های خود در این راه دشوار سخن گفت. به وضعیت ایران و تبریز در آن سالها و نیز دوران وزراتش و نحوه فعالیت در صنایع وقت اشاره کرد طبیعتا بخشی از آن مرور بی‌مهری‌ها و نامهربانی‌هایی بود که شوربختانه در حق ایشان روا شده بود.

دکتر طباطبایی با علاقه این مباحث را پیگیری می‌کرد و از خاطرات و تجربیات زندگی خود در تبریز و مشاهداتش از روند صنعتی‌شدن ایران می‌گفت. همچنین خاطرات و سخنانی از حضور استاد طباطبایی در دانشگاه‌های اروپایی و دانشگاه تهران و از علاقه‌مندی و دغدغه‌هایی که ایشان همواره برای میهن عزیزمان ایران داشته‌اند، در این همنشینی به میان آمد. استاد از اهمیت صاحبان سرمایه‌ای و صنعتگرانی همچون تقی توکلی گفتند که علاوه بر توانایی‌های اقتصادی، به فضیلت میهن‌دوستی آراسته‌اند و توان خود را در خدمت مصالح ملی و آینده کشور قرار می‌دهد و ایرانیان باید قدردان زحمات و کوشش‌های ارجمند این مردان و زنان بزرگ کشور باشند.

این نوشتار خُرد یک از هزار است از آن‌همه عشق و علاقه و تلاش برای آبادی سرزمین مادری. در پیشگاه این مردان بزرگ سرزمین خود نشستن و گوش به سخنان ایشان سپردن، افتخاری بس بزرگ برای ما بود.

توضیح: این گزارش در شهریور ۹۷ در شماره اول ماهنامه کارخانه دار چاپ شده است. مهندس توکلی در زمستان ۹۷ درگذشت