ايرج افشار؛ اَبَر ايرانشناسي كه تمام ايران را از نزديك ديد

محمود خيرالهي:

ایرج افشار ابر پژوهشگر ایران و وایرانشناسی:در 16 مهرماه 1304 خورشیدی 19ربیع الاول 1344قمری مصادف با 6 اکتبر 1925 میلادی در شهر تهران پایتخت سلسله قاجاریه در چهارراه سردرستگی دربند ودر منزل بانو نصرت برازنده همدانی و دکتر محمود افشار پسر حاج محمد صادق یزدی پسری پا به عرصه گیتی گذاشت که بعدها ایران وینگی دنیا را در نوردید وبه ابر ایرانشناسی بی بدلیل کتابدار ونسخه شناسی بی نظیر تبدیل شد که در خواندن سنگ قبرهای قدیمی هم مهارتی زایدالوصف پیدا نمود

شروع از روزنامه ديواري

ایرج افشار یزدی، که تحصیلات ابتدایی وی در سال 1312 از دبستان زرتشتیان شاهپور تجریش شروع شد ودر سال 1318 به پایان رسید در مهر همان سال در دبیرستان فیروز بهرام تحصیلات متوسطه را آغاز نمود و در سال 1324 به پایان رساند در خلال همان سالهای دانش آموزی این سخن احمد خان تبریزی که سعی کن در مشق تا چیزی شوی/مثل احمد خان تبریزی شوی را به گوش گرفت و فعالیتها وی در این دوران عبارتنداز تنظیم روزنامه دیواری وتحویلدار انجمن ادبی دبیرستان و همکاری با سالنامه شاهپور تجریش مدیر داخلی به مجله آینده که متعلق به پدرش بود (1323-1325)د ر خلال همین ایام وبعد از کسب دیپلم ادبی در مهرماه 1324خ تحصیلات آکادمیک ودانشگاهی را در دانشکده حقوق دانشگاه تهران در رشته قضایی آغاز نمود که تا سال 1328بطول انجامید

ورد رسمي به عرصه روزنامه نگاري

15آذر ماه 1324با همسر شایسته همراه وایرانگردش بانو شایسته خانم افشاریه پیمان همسری بست مرحوم ایرج در این سالهای در مجله های گوناگونی چون آینده وخاور زمین، یادگار، پیام نو، مردم ، یغما، خواندنی ها، قیام ایران، شرق میانه وجهان نو قلم می زند در 24 آبانماه 1326پسر جوانمرگ کتابدارش که مرگش کمر پدر را شکست پا به عرصه هستی گذاشت اودر سالهای 1329مقالاتی بانامهایی چون پناه، الف ، جویا وکریم محمدی به نگارش در آورد در همین سال به استخدام وزارت فرهنگ در آمد ودر دبیرستان های شرف وقریب (ایرانشهر) ودر تهران تدریس نمود

در سال 1330 به تشویق دکتر محسن صبا واستاد محمد تقی دانش پژوه بعنوان کتابدار دانشکده حقوق دانشگاه تهران مشغول که تا سال 1339 ادامه داشت ایرج افشار دراین سالها بعضویت انجمن ایرانشناسی درآمد وبه همکاری با استاد ابراهیم پور داود ودکتری محمد معین پرداخت وعلاوه به قلم زدن در روزنامه ها ومجلات این دوره چون قبل ازسالهای 1330 مشغول بود وعلاوه بر این در این ایام کتابهای گوناگونی بچاپ رساند وبا همکاری با چهره های فرهیخته ای چون عباس زریاب خویی، محمد تقی دانش پژوه، مصطفی مقربی ومنوچهر ستوده مجله فرهنگ ایران زمین را بنیان نهاد وسردبیری محله هایی چون مهر وسخن ومدیریت مجله فرهنگ ایران زمین وکتاب های ماه را وجهه همت خود قرار داد در سال 1334بعنوان یکی از اعضای موسس انجمن ایرانی فلسفه وعلوم انسانی وابسته به کمیسیون ملی یونسکو با آن انجمن ونیز در فاصله سالهای 34-56با دایره المعارف فارسی همکاری نمود

فعاليت در امور كتابداري

بطور کلی این ایرانشناس مبرور پرتلاش درطول زندگی علمی خود با نهادهای واژگان های فرهنگی فراوانی چون انجمن کتاب، بنگاه ترجمه ونشر کتاب، انتشارات گروه ملی کتابشناسی ایران، دانشسرای عالی (تدریس متون کتابداری ونسخه شناسی) مجله های گوناگون یغما وفرهنگ ایران زمین و راهنمای کتاب و نشریه دانشکده ادبیات، بامشاد مهر ایران، عضویت در کمیته بایگانی کل کشور با همکاری یونسکو، همکاری با کمیته تقویم اسناد ملی، کتابخانه وزارت خارجه، تاسیس نشریه نسخه های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران ومدیریت این نشریه وعضویت در شورای کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ریاست مرکز تحقیقات کتابشناسی، عضویت هیات موسسات انجمن ایرانی تاریخ علوم وطب وریاست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، عضو هیات تقویم نسخه خطی دانشگاه تهران ومجالس شورای ملی وسنا،ونگارش ونظارت بر چاپ کتب ومجلات متعدد و عضویت در شورای عمومی کتابخانه های تهران وکمیته جایزه کتاب و انجمن کتابدران ایران انجمن ایرانشناسی اروپا انجمن آثار ملی و ده ها وصدها مسوولیت فرهنگی دیگر تا بگاه تیر 1358که با بازنشستگی وی از دانشگاه تهران موافقت شد همکاری وفعالیت نمود زان پس نیز با نشر آثار گوناگون انتشار مجله آینده همکاری با نشریاتی چون کلک وبخارا که در مجله اخیر پاره های ایرانشناسی رامنتشر می کردبه فرهنگ وهنر وتمدن ایران کمک وین خود را ادا نمود

در خلال سالهای فعالیت فرهنگی با بسیاری از چهره های ادبی وفرهنگی کشور در سفر وحضر محشور ومانوس بود به .گفته خودش درایام کودکی در منزل پدرش مرحوم دکتر محمود افشار در دربند وبعدها در باغ فردوس تهران محل موقوفات افشار که سالها آنجا را به شایستگی با کریم اصفهانیان تبریزی اداره میکرد با نویسندگان وادبا وشعرایی چون جیدر علی کمالی ابرقویی، رشید یاسمی، سعید نفیسی، ، صادق رضا زاده شفق، قاسم غنی سبزواری، محمود فرخ، ابراهیم پور داود، محمد علی جمالزاده، حبیب یغمایی وعباس اقبال آشتیانی ونیز بسیاری دیگر آرمان قلم وجراید در ارتباط بوده هست

راوي اين مرز بوم

همه ايران را كشت

بعدها هم که خودش وارد عرصه های گوناگون فرهنگی شد با بسیاری از اصحاب فرهنگ وهنر ارتبا تنگاتنگی داشت وای همکاری هم باادبا مورخان وایرانشناسان داخلی وخارج تواما همراه بود برای نمونه در داخل ایران با محمد تقی دانش پرده باستانی پاریزی محمود امید سالار ابرقویی مصطفی مقربی امیر حسین یزگردی احمد مهدوی دامغانی محمدرضا شفعیی کدکنی ایرج پارسی نژاد عبدالحسین زرین کوب احمد گلچین معانی منوچهر ستوده ذبح اله صفا و بسیاری از نویسندگان دیگر مرتبط بود وعده زیادی از این افراد ونیز کسانی مانند علیقلی حوانشیر هوشنگ دولت آبادی تورج دریایی اسلام کاظمیه مسیح اله وعزیزاله ذبیحی محمود خواجه دهی در میانه کیکاووس جهانداری او را در سفرهای ایرنگردی وی همراهی میکردند وبی نکلف بارها وقت بی وقت روزها وشبانگاهان بر منازل چوپانان وشبانکارگان ودهاقین ایران فرود آمده اند وبه پیشرفت ایرانشناسی کمک نمودند مشهورست بعد ازسپهبد حاجیعلی رزم آرا کسی به اندازه ایرج افشار ایران را ندیده است

روز وداع

ایرج افشار یزدی این ابر ایرانشناس پرکار بقول دکتر احمد مهدوی دامغانی ایرج افشار رحمه الله علیه در ساعت 2بعد ازظهر18 اسفند1389ش در بیمارستان جم تهران دنیا را وداع گفت پیکر این ایرانشناس فقید سرشناس که( اینک که در ساعت حدودا سه بعد از نیمه شب 18اسفتد ماه سال کرونایی دهشتناک 1398خورشیدی این مطالب را به نگارش در می آورم از اعماق وجودم بر نبود او غبطه میخورم وجای وزینش راخالی میکنم)آری پیکر شریف آن بزرگ خداوند ساعت 10 بیست اسفند 1389 از مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی از کاشانک شمیران به بهشت زهرا (س) منتقل شد ودر ساعت 12 همان روز در آرامگاه خانوادگیش در قطعه 300آرام گرفت یاد این ایرانشناس شهیر بخیرباد خدایش بیامرزد وراهش پررهرو باد که باید در پایان هم این بیت مرحوم محمد تقی ملک الشعرای بهار خراسانی را با دیدگانی اشک آلود درسوگ این کوکب سیار ومرد ایران نوشت خون باد بهار از مژده در فرقت یاران/کز پیش تو چون ابر بهاران همه رفتند