سرگذشت محله قدیمی «سیروس» تهران

شهر ما تهران، به برج‌های بلند، خانه‌های لوکس استخردار و پایتخت اعیان‌نشین‌ها معروف است. نسل جدید ساکنین تهران معمولا خواهان گشت‌وگذار در پاساژهای تازه تاسیس شده،‌ خیابان‌های پهن و پر زرق‌وبرق و دیدار با طبیعت هستند.  محله‌ سیروس یکی از قدیمی‌ترین محله‌های تهران برای خیابان‌گردهاست. محله سیروس به آن دلیل که در یکی از نقاط جنوب تهران قرار گرفته، نسبت به مناطق شمالی آب‌وهوای گرم‌تری دارد.

معماری محله سیروس

محله‌ سیروس و عودلاجان از جمله مناطقی است که بافت قدیمی و فرسوده‌ خود را طی سالیان دراز حفظ کرده است. به این معنی که ترمیم و مرمت بنا‌های کهنه که دیوار‌های آجری و سقف‌های ترک‌ خورده و فروریخته دارند، هنوز صورت نگرفته است. مقایسه‌ این بافت فرسوده و تاریخی با مناطق دیگر تهران؛ این امکان را به شما می‌دهد تا با نوع زندگی مردمان این ناحیه بیشتر آشنا شوید؛ اما طبق تصمیمات وزارت راه و شهرسازی، پروژه‌ بازآفرینی محله‌ سیروس در حال پیشروی است و ارزش‌های معماری این محله در حال احیا هستند.

قدمت و تاریخچه

جالب است بدانیم «چال میدان» نام سابق محله‌ سیروس کنونی است و قدمت تاریخی آن به دوره‌ صفویه برمی‌گردد. این منطقه دوره‌ پرزرق‌و‌برق خودش را در زمان حکومت قاجار تجربه کرده است. آن زمان که تهران مجموعا پنج محله اصلی یعنی بازار، عودلاجان، ارگ و سنگلج را شامل می‌شد، چال میدان از اهمیت و جمعیت بیشتر و نیز خانه‌های متنوع‌تری برخوردار بود.

«داود فتحعلی‌بیگی» هنرمند و پژوهشگر تئاتر و تعزینه و هنرهای نمایشی و آئینی نیز در خصوص خاطرات خود از این خیابان قدیمی تهران  «تعزیه» را مقدمه آشنایی‌اش با هنر تئاتر می‌داند و می‌گوید:

«وقتی به روستای پدری‌ام در سلطانیه زنجان می‌رفتم، گروه‌های تعزیه در آنجا مراسم داشتند. من از همان زمان به بازی کردن علاقه‌مند شدم. وقتی به تهران آمدم به مزار درگذشتگان در امامزاده حسن(ع) می‌رفتم که پاتوق اهالی تعزیه بود. سنگلج که راه افتاد علاقه‌ام به تئاتر بیشتر شد و پس از اتمام دوره سربازی، رشته هنر را به‌عنوان رشته تحصیلی در دانشگاه انتخاب کردم. چون آن زمان رشته تئاتر رشته جالبی از نظر مردم نبود. مادرم برای اینکه اقوام چیزی نگویند به همه می‌گفت در رشته مهندسی درس می‌خوانم. به این‌ترتیب تحصیلاتم را دررشته تئاتر به پایان رساندم.» 

چهارراه سیروس تا سرچشمه پاتوق سیاه بازها

«در راسته خیابان سیروس تا سرچشمه تعداد زیادی بنگاه شادمانی فعال بود. پیش از اینکه این بنگاه‌ها به کنار خیابان بیایند، در باغچه نزدیک امامزاده «یحیی»(ع) و امامزاده «زید»(ع) نمایش‌های روحوضی اجرا می‌شد.» اینها خاطراتی است که داود فتحعلی‌بیگی از سیاه‌بازی در تهران قدیم به یاد دارد: «چون منطقه ما از مناطق اصلی تهران قدیم است، بسیاری از کسانی که در این محدوده زندگی می‌کردند افراد سرشناس و صاحب‌منصب بوده‌اند، احتمالاً در بسیاری از این خانه‌ها سیاه‌بازی اجرا می‌شده است.

خوب است مسئولان تعدادی از این خانه‌ها را که هم دسترسی خوبی به آنها هست و هم اینکه قابلیت لازم را برای تبدیل شدن به تماشاخانه دارند تملک کنند تا نگذارند این اماکن از بین بروند.» او بر این باور است که سیاه‌بازی و تئاتر نیازمند حمایت است و این حمایت را کسی به غیر از شهرداری نمی‌تواند انجام دهد: «اگر شهرداری چند ملک را که در این زمینه، تاریخ و سابقه دارند تملک کند، با این کار هم تاریخ تئاتر و نمایش و سیاه‌بازی در تهران حفظ می‌شود و هم گروه‌های فعال در این حوزه، مکان مناسبی برای اجراهای خود دارند و می‌توانند مردم را با هنر سیاه‌بازی، که ریشه در آیین و مذهب ایرانیان دارد، آشنا کنند.»

با نگاهی به نوشته سروناز گودرزی