پاسخ به یک مغالطه اقتصادی؛ تورم پدیده‌ای پولی است

امیر محمد علوی- در علم اقتصاد متعارف، راجع به رابطه بین رشد نقدینگی، رشد اقتصادی و تورم یک نظر واحد وجود دارد؛ براساس این نظریه که به نظریه مقداری پول معروف است، علت تورم در بلندمدت، رشد نقدینگی مازاد بر رشد اقتصادی است؛ به بیان دقیق‌تر، اختلاف رشد نقدینگی با رشد اقتصادی در بلندمدت، تورم را توضیح می‌دهد.

این نظریه که چندین دهه از مبانی خدشه ناپذیر علم اقتصاد محسوب ‌می‌شود در ایران با مخالفت‌هایی مواجه شده است. به عبارت دیگر این گروه علت تورم را به مسائل دیگری نسبت داده که کاملا در تقابل با جریان اصلی علم اقتصاد است.

در این یادداشت، قبل از بررسی یکی از همین مغالطه‌ها، به نظریه مقداری پول پرداخته می‌شود تا با شناخت این نظریه علمی، فهم این مسئله شفاف‌تر شود.

‌نظریه مقداری پول به زبان ساده

نظریه مقداری پول به زبان ساده نشان می‌دهد که با فرض ثابت بودن سرعت گردش پول، حجم کل پول با نسبتی از  ارزش کل کالا و خدمات تولید شده در اقتصاد برابر است؛ در واقع با افزایش حجم پول در گردش، یا باید میزان تولید افزایش ‌یابد یا این امر منجر به افزایش قیمت‌ها می‌شود.

برای فهم این مسئله، از یک مثال ساده استفاده می‌کنیم. فرض کنید در یک اقتصاد، تنها یک عدد سیب تولید می‌شود که کل تولید اقتصادی را شامل می‌شود. همچنین فرض کنید حجم کل پول در اقتصاد هم یک دلار است. در واقع به ازای یک دلار، یک عدد سیب در کل اقتصاد تولید شده است و در نتیجه یک سیب با یک دلار مبادله می‌شود؛ حال اگر با رشد نقدینگی، حجم پول دو برابر شود، برای تهیه یک عدد سیب به دو دلار نیاز است. در نتیجه نسبت به گذشته پول بیشتری به ازای یک سیب در اقتصاد وجود دارد که طی رقابت مصرف کنندگان برای دست‌یابی آن، قیمت سیب به دو دلار افزایش یافته است. با تعمیم همین مثال ساده‌ سازی شده نسبت به شرایط واقع، می‌توان اثر رشد نقدینگی در ایجاد تورم را براساس نظریه مقداری پول درک کرد. در واقع اختلاف رشد نقدینگی با رشد اقتصادی و پیشی گرفتن از آن، هسته اصلی تورم را در بلندمدت شکل می‌دهد.

مغالطه‌­ای در مورد نظریه مقداری پول

در ایران برخی برای توجیه چاپ پول بی‌رویه توسط بانک مرکزی و برای توجیه این ادعا که رشد نقدینگی (حداقل در اقتصاد ایران) علت بنیادین تورم نیست، از مغالطه‌ای استفاده می‌کنند. آن‌ها معتقدند از آنجایی که نسبت حجم کل نقدینگی به تولید کل اقتصاد ایران، نسبت به میانگین جهانی کمتر است؛ در نتیجه به ازای هر یک کالا در ایران، میزان پول کمتری نسبت به میانگین جهانی وجود دارد. آن‌ها از همین مسئله نتیجه می‌گیرند که حجم نقدینگی در اقتصاد ایران، نه تنها عامل تورم نیست بلکه نسبت به کل تولید کم است و باید افزایش یابد.

برای فهم این مغالطه باید به تفاوت «رشد نقدینگی» و «حجم کل نقدینگی» توجه شود. آنچه در نظریه مقداری پول علت تورم معرفی می‌شود، اختلاف رشد نقدینگی با رشد اقتصادی است؛ در حالی که نسبت حجم کل نقدینگی به کل تولید، اصلا مورد بحث قرار نمی‌گیرد. در مثال بالا هم مشاهده شد که با افزایش حجم پول از یک دلار به دو دلار و با رشد نکردن میزان تولید سیب، تورم ایجاد می‌شود. پس براساس نظریه مقداری پول، آنچه منجر به تورم می‌شود، رشد نقدینگی مازاد بر رشد اقتصادی است و نسبت حجم نقدینگی به کل تولید اصلا از نظر علمی مورد بحث قرار نمی‌گیرد.

در نهایت باید توجه داشت که پایبندی به اصول علم اقتصاد، یک ضرورت به حساب می­آید. مقاومت در برابر اصولی که در همه جای دنیا جواب داده، عاقبت اقتصاد ایران را به این روز کشانده است؛ وضعیتی که اقتصاد ایران را به عبرتی برای تمام دنیا بدل کرده که خروج از جریان اصلی علم اقتصاد، چه عواقبی را می­تواند در پی داشته باشد.