اسطوره لاجوردی ها؛ کهن خانواده تجارت پیشه و صنعتگر ایرانی

لیلا محمد علی پور:

لاجوردي ها( با نام قديمي نيل فروشان)  از قديمي ترين خانواده هاي بازرگان و صنعتگر ايران بودند كه از اواخر حكومت ناصرالدين شاه قاجار تا اواخر حكومت محمدرضا شاه پهلوي، 80 كارخانه و واحد صنعتي، در شهرهای  تهران، کاشان، بهشهر، کرمانشاه، قزوین، مشهد، گنبد کاووس، گرگان، نکا، اراک، خرمشهر، نوشهر و محمودآباد تاسیس کردند و حدود 14 هزار نفر اشتغال مستقیم و همین تعداد هم مشاغل غیر مستقیم ایجاد کردند. آنها همچنان نیز از كارآفرينان موفق ايراني در خارج از كشور و بويژه در آمريكا به حساب مي آيند که محصولات آنها به سرتاسر دنیا صادر می شود. اینها که بودند که منشا چنین اقدامات در اقتصاد و بخش خصوصی ایران شدند؟

• سید محمد نیل فروش

حاج سید محمد نیل فروش «لاجوردی‌ها» در سال ۱۲۴۷ هجری شمسی، در کاشان به دنیا آمد.  ابتدا در دکان بزازی برادرش شاگردی می کرد. در آن زمان نیل از هندوستان به اصفهان می آمد و آن موقع او این ماده که در رنگ کردن نخ قالی، کاربرد داشت را به رنگرزهای کاشان می فروخت و از همان جا هم به نیل فروشان مشهور شد. او دو بار ازدواج کرد و صاحب 9 فرزند شد. سید محمد در دوره رضاشاه به تهران آمد، تجارتخانه کوچکی راه انداخت و به عنوان یک تاجر درستکار مورد توجه قرار گرفت. سید محمد در سال 1339 در 83 سالگی در کاشان درگذشت و بخشی از اموالش را وقف کرد. فرزنانش محمود و اکبر، راه تجارت او را ادامه دادند.

2-سید محمود لاجوردی

چند ماه از ترور ناصرالدین شاه قاجار نگذشته بود که سید محمود لاجوردی در سال 1274 در کاشان به دنیا آمد. او را در 6 سالگی به مکتب خانه گذاشتند اما به گفته خودش، الف را از ب تشخیص نمی داد و بعدها در مدارس جدید خواندن و نوشتن آموخت. روزها به صحرا می رفت تا برای گوسفندان علف جمع کند و پیش پدرش در مغازه شاگردی می کرد تا اینکه پول شاگردانه اش را پس انداز کرد و برای تجارت به تهران آمد و برای خودش کاری راه انداخت. از ویژگی های سید محمود این بود که سرمایه اش را هیچ وقت راکد نگه نمی داشت و در واقع به سود کم اما همیشگی راغب تر بود. به اسکناس کاغذی هم اعتقادی نداشت و پولش را به شکل سکه و نقره نگهداری می کرد. او از طریق پدر خانمش با تجارت خارجی آشنا شد و در سال 1320 اولین شرکت تجاری خانوادگی را تاسیس کرد و رفته رفته تبدیل به یکی از مشهورترین تجار کشور شد. او سه فرزند پسر به نام احمد و قاسم و حبیب داشت و به کمک آنها و برادرش اکبر، گروه صنعتی بهشهر را راه انداخت که چندین کارخانه و شرکت و هزاران نیروی انسانی زیر مجموعه آن بود. سید محمود در سال 1363 در ویرجینای آمریکا درگذشت.

3-اکبر لاجوردیان

اکبر فرزند سيد محمد و متولد سال 1302 در كاشان است. او فرزند همسر دوم پدرش بود  و برای خودش نام خانوادگی لاجوردیان را انتخاب کرده بود. او با برادرش سيد محمود لاجوري 28 سال اختلاف سني داشت. او در دوران کودکی در مغازه پدرش و دیگران شاگردی می کرد و در سال 1327 به تهران آمد و بخشی از سهام شرکت آرین متعلق به برادرش را خرید و بعدها به توسعه کارخانجات نساجی خانواده لاجوردی کمک کرد و از سال 44 تا 57 رئیس سندیکای اتاق بازرگانی و صنایع کشور بود. با مصادره اموال این خانواده در سالهای بعد از انقلاب، اکبر لاجوردیان از کشور خارج شد و خاطرات خود را در کتاب « 110 سال گروه صنعتی بهشهر » منتشر کرد. او در آمریکا یکی از بزرگترین کارخانه های تولید پرده کرکره را تاسیس کرد و در روز 23 اسفند 1401 در همانجا در گذشت. او سه فرزند به نامهای محمد، مسعود، رضا، مهناز و لی لی دارد و همسر مسعودلاجوردیان از فعالان سیاسی و شناخته شده در آمریکاست.

4- احمد لاجوردی

احمد فرزند بزرگ سید محمود در تهران متولد شد و بعد از دیپلم، درس را رها کرد و به تجارت پرداخت. او کسی بود که حسابداری نوین و ماشین تایپ را وارد حساب و کتاب تجارت کرد. او بخشی از سهام شرکت خانوادگی آرین را خرید و به تجارت پنبه مشغول شد. احمد در سال 1327 به آمریکا رفت و پس از بازگشت در کنار دیگر اعضای خانواده، یکی از مدیران عالی رتبه گروه صنعتی بهشهر به حساب می آمد. فرزندان او علی و حمید هم بعد از اتمام تحصیلات در آمریکا، وارد فعالیت های تجاری و صنعتی شدند و نسل چهارم لاجوردی ها به حساب می آمدند. شرکت ساختمانی «آکام» را فرزندان احمد اداره می کردند. احمد لاجوردی در سال 1358 توسط گروه فرقان ترورشد و به شدت مجروح شد. او سپس به آمریکا رفت و در سال 1388 درگذشت.

5-قاسم لاجوردی

قاسم متولد سال 1300 در تهران بود که در رشته بازرگانی تحصیل کرد و برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت. او هم در شرکت خانوادگی آرین سهامدار بود و بعدها شعب این شرکت را در نیویورک راه اندازی کرد. او همچنین در سال 1338 به ژاپن رفت و دفاتر تجاری این خانواده را در توکیو راه اندازی کرد. او یک بار در کاشان نامزد نمایندگی مجلس شد که رای نیاورد و در سال 54 نماینده مجلس سنا شد. او صاحب سه فرزند به نامهای میرسعید، سید خلیل و یاسمین بود که قبل از انقلاب 57 از کشور خارج شد و در سال 1390 در آمریکا درگذشت.

6- حبیب لاجوردی

او کوچکترین فرزند سیدمحمود لاجوردی بود که در سال 1317 در تهران متولد شد. بعد از دوران ابتدایی برای ادامه تحصیل از کشور خارج شد و در دانشگاههای ییل و هاروارد آمریکا در رشته مدیریت بازرگانی درس خواند. او پس از بازگشت به ایران در سال 1342 امور اداری و تبلیغاتی گروه صنعتی بهشهر را مدیریت می کرد و ساختار مدیریت این شرکت را مدرن سازی کرد. در سال 1349 شعبه مرکز مدیریت هاروارد را در ایران تاسیس کرد که رشته های پیشرفته مدیریت را تدریس می کرد. پل مدریت تهران از نام همین دانشگاه گرفته شده است. حبیب سال 1355 برای تحصیل در رشته دکترای علوم سیاسی به دانشگاه اکسفورد انگلستان رفت و رساله ای با عنوان «اتحادیه های کارگری و خودکامگی در ایران» نوشت که یکی از بهترین آثار در حوزه مطالعات کارگری به حساب می آید. او در سالهای بعد از انقلاب و به فاصله کوتاهی پس از خروج از ایران پروژه تاریخ شفاهی ایران در دانشکده مطالعات خاورمیانه دانشگاه هاروارد را راه‌اندازی کرد که تجربیات بیش از 150 نفر از مقامات سیاسی و اقتصادی حکومت پهلوی و برخی افراد بعد از انقلاب را تدوین و منتشر کرد. حبیب لاجوری دارای سه فرزند به نامهای محمود، لیلا و مریم  است و در مرداد 1400 در آمریکا در گذشت.

این مقاله در شماره سوم نشریه کارخانه دار در اردیبهشت ماه 1402 چاپ شده است