تاریخچه تشکیل نیروی هوایی در ایران

در همان هنگام که ارتش نوین ایران در حال تشکیل بود (سال ۱۳۰۰)، در شعبه تنسیقات از دایره عملیات، دفتری هم به نام “دفتر هواپیمایی” پیش بینی گردید و نخستین بار در ارتش ایران، نام هواپیمایی جزو سازمان در آمد، و در حقیقت هسته مرکزی نیروی هوایی ایران گردید. در سال ۱۳۰۱، دولت ایران نخستین هواپیما را از شرکت یونکرس آلمان خرید و در سال بعد دو هواپیمای دیگر به نام های گیلان و مازندران از همان شرکت خرید و چند ماه بعد چهار هواپیما از شوروی خریداری کرد. بدین ترتیب در آخر سال ۱۳۰۲ خورشیدی، نیروی هوایی ایران مرکب از هفت هواپیما بود.

نخستین ایرانی که موفق به طی دوره خلبانی و پرواز با هواپیما گردید، کلنل محمدتقی خان پسیان بود، که در سال ۱۲۹۹ به هنگام حضور در کشور آلمان موفق به این عمل مهم گردید و با انجام ۳۳ سورتی پرواز نام خود را به عنوان نخستین خلبان ایرانی در تاریخ ثبت نمود… اولین شخصی که برای تحصیل خلبانی و امور هوایی به اروپا اعزام شد، سرهنگ احمدخان نخجوان بود، که در خرداد ۱۳۰۲، به اتفاق سایر دانشجویان ایرانی عازم اروپا گردید و در دانشکده خلبانی ایستر به تحصیل اشتغال ورزید… در خرداد ۱۳۰۳، نیز ده نفر محصل ایرانی برای آموزش یک دوره ۱۸ ماهه فن خلبانی به شوروی اعزام گردیدند.

سرتیپ امان‌الله میرزا که در خرداد ۱۳۰۲ با عنوان سرپرستی محصلین به اروپا اعزام شده بود، ماموریت داشت دوازده فروند طیاره از فرانسه برای ایران خریداری نماید. این طیاره ها در بهمن ما ۱۳۰۲ با کشتی حمل و در بوشهر پیاده شدند، تا از بوشهر به تهران پرواز نمایند. در اسفند ماه همان سال این هواپیماها به تهران پرواز کردند و پس از آن دو فروند هواپیمای خریداری شده از شوروی هم وارد تهران گردید و چند هواپیمای یونکرس آلمانی با خلبان و متخصص فنی وارد ایران شده و شرکتی برای حمل مسافر در داخل ایران تشکیل دادند. در خرداد ۱۳۰۳ حکم عمومی قشون تحت شمار ۲۲۲ برای تاسیس نیروی هوایی صادر گردید.

در پنجم اسفند ماه ۱۳۰۴ خورشیدی بود که نخستین خلبان ایران، سرهنگ احمدخان نخجوانی، با یک هواپیمای برگه_۱۹ که از فرانسه خریداری شده بود، از فرودگاه نظامی ویلاکوپلی پرواز کرد و پس از نشستن در چند شهر، بالاخره در فرودگاه قلعه مرغی تهران با حضور رضاشاه و مقامات دولتی و ارتشی به زمین نشست. در همین روز سازمان هواپیمایی ایران رسمی شد و سرهنگ احمدخان نخجوان به ریاست آن انتخاب گردید.

در سال ۱۳۰۶، سازمان هواپیمایی توسعه پیدا کرد و تعدادی از داشنجویان نظامی که در فرانسه و شوروی، فن خلبانی و مکانیکی را آموخته بودند به ایران بازگشتند، و دولت نیز سیزده فروند هواپیمای جدید خریداری نمود، به طوری که جمع هواپیما ها به ۳۳ فروند رسید. از این تاریخ اداره هواپیمایی قشون در عملیات جنگی شرکت مینمود. در سال ۱۳۱۱، در ایران مدرسه خلبانی تاسیس گردید و بیست دانشجو پذیرفته شدند و مدت آموزش آن دو سال بود. اولین دوره مدرسه خلبانی توانست چهارده خلبان تحویل نیروی هوایی بدهد و به همین ترتیب همه ساله عده ای دانشجو آموزش خلبانی را فرا گرفته به نیروی هوایی ملحق میشدند.

در سال ۱۳۱۲، مدرسه دیده بانی هوایی که دوره آن یکساله بود، تشکیل گردید. آموزشگاه فنی و کارخانه های هواپیما سازی نیز در این سال در نیرو هوایی تاسیس یافت. با توجه به توسعه روز افزون نیروی هوایی، وزارت جنگ، چهار معلم خلبان سوئدی استخدام کرد و سپس چهار معلم دیگر خلبان از بلژیک به استخدام در آورد و همچنین سرهنگ هوایی سوئدی موسوم به نوروکیست را استخدام کرد و در راس ستاد نیروی هوایی قرار داد و از متخصصین انگلیسی نیز یک نفر به عنوان کارشناس فنی استخدام شد.

منابع:

۱. تاریخ ارتش ایران، غلامرضا علی بابایی، تهران، انتشارات آشیان، ۱۳۸۲، ص۲۷۰-۲۷۱.
۲. رضاشاه و قشون متحدالشکل، دکتر باقر عاقلی، ۱۳۸۶، تهران: نشر نامک، ص۲۰۳-۲۰۴.
۳. بالا، ص۲۰۴.
۴. تاریخ ارتش ایران، علی بابایی، ص۲۷۲.
۵. رضاشاه و قشون متحدالشکل، باقر عاقلی، ص۲۰۶.